Nhà văn Hữu Mai

Bên cạnh đấy, ông còn là cha đẻ của hơn 60 cuốn sách khác mà khi nhắc đến tất thảy mọi người chúng ta đều không khỏi ngỡ ngàng. Vì chúng đã làm nên một phần không thể thiếu trong lịch sử văn chương và điện ảnh nước nhà. Ông đã nhận được Giải thưởng Nhà nước về Văn học - Nghệ thuật đợt I, năm 2000 và Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học - Nghệ thuật, đợt V, 2016.

*

Nhà văn Hữu Mai tên thật là Trần Hữu Mai. Ông sinh ngày mồng 7 tháng 5 năm 1926, tại thành phố Thanh Hóa, nhưng nguyên quán của ông gốc ở làng Đông Trụ, xã Chiến Thắng, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam. Ông là con một gia đình viên chức nhỏ. Khi kháng chiến toàn quốc bùng nổ (1946), ông tham gia tự vệ, chiến đấu trong nội thành Hà Nội rồi vào bộ đội, phụ trách báo Quân Tiên Phong (báo của Đại đoàn 308). Ông từng tham gia nhiều chiến dịch thời kỳ kháng chiến chống Pháp, trong đó có chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ.

Sau khi hòa bình lập lại, năm 1956, ông là một trong số những người được cấp trên phân công tổ chức thành lập và biên tập Tạp chí Văn nghệ Quân đội. Sau đó làm trưởng phòng Văn nghệ Quân đội, với quân hàm Đại tá và ông là một trong số những người tham gia thành lập Hội Nhà văn Việt Nam, năm 1957. Năm 1983, ông chuyển ngành sang công tác tại Hội nhà văn Việt Nam. Nhà văn Hữu Mai từng là Ủy viên thường trực Hội Nhà văn Việt Nam các khóa III, IV. Đặc biệt ông là nhà văn Việt Nam đầu tiên và duy nhất trở thành thành viên của Hiệp hội Quốc tế những nhà văn viết truyện trinh thám (Association Internationale de Ecrivains Policier - AIEP). Ông qua đời ngày 17 - 6 - 2007 tại Hà Nội, hưởng thọ 81 tuổi.

Trong sự nghiệp sáng tác của mình, nhà văn Hữu Mai là một trong số ít người để lại cho hậu thế một khối lượng tác phẩm văn chương thật sự đồ sộ, hơn 60 tác phẩm đã công bố, trong đó chủ yếu là tiểu thuyết lịch sử, ký ức, hồi ký và kịch bản điện ảnh, viết về hai cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc ta, chống Pháp và chống Mỹ.

Những tác phẩm văn chương tiêu biểu của ông gồm: Những ngày bão táp (tiểu thuyết, 1956), Cao điểm cuối cùng (tiểu thuyết, 1960), Ðồng đội (tập truyện ngắn, 1962), Phía trước là mặt trận (tập truyện ngắn, 1966), Dải đất hẹp (ký sự, 1967). Vùng trời (tiểu thuyết, 3 tập, 1971, 1975, 1980), Trận đánh cuối cùng (ký sự, 1977), Đất nước (tiểu thuyết, 1985), Ông cố vấn (tiểu thuyết, 3 tập, 1988, 1989), Đêm yên tĩnh (truyện, 2000), Người lữ hành lặng lẽ (tiểu thuyết tư liệu, 2005), Không phải huyền thoại, Hà Nội 12 ngày đêm,... Các kịch bản điện ảnh và truyền hình có: Hoa ban đỏ, Ông cố vấn, Nguyễn Ái Quốc ở Hồng Kông, Cao điểm cuối cùng... Ông cũng là nhà văn duy nhất có lương duyên văn chương với vị Đại tướng Tổng Tư lệnh Quân đội Nhân dân Việt Nam, Võ Nguyên Giáp. Đại tướng đã trao cho ông một nhiệm vụ rất nặng nề nhưng cũng vô cùng vinh quang là “thể hiện” những hồi ức của Người trong 6 tập sách với các tiêu đề khác nhau: Một vài hồi ức về Điện Biên Phủ (hồi ký, 1964), Từ nhân dân mà ra (hồi ký, 1966), Những năm tháng không thể nào quên (hồi ký, 1970), Chiến đấu trong vòng vây (hồi ký, 1995), Đường tới Điện Biên Phủ (hồi ký, 1999), Điện Biên Phủ - điểm hẹn lịch sử (hồi ký, 2000).

Với những đóng góp to lớn ấy, nhà văn Hữu Mai đã từng nhận được các giải thưởng văn chương cao quý như Giải thưởng văn học Bộ Quốc phòng với tác phẩm Ông cố vấn, năm 1989; Giải A văn xuôi của Hội Nhà văn Việt Nam, năm 1990; Giải A văn học về đề tài an ninh Bộ Công an và Hội Nhà văn Việt Nam; Giải thưởng Nhà nước về Văn học - Nghệ thuật đợt I, 2001 cho các tiểu thuyết: Cao điểm cuối cùng, Vùng trời, Ông cố vấn và Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học- Nghệ thuật năm đợt V, 2016 cho các tác phẩm Đêm yên tĩnh và Người lữ hành lặng lẽ.

*

Ở vào tuổi ba mươi (1956), nhà văn Hữu Mai đã cho ra đời cuốn tiểu thuyết đầu tay Những ngày bão táp. So với thế hệ trẻ bây giờ và những tài năng văn chương thuộc phong trào Thơ Mới, nhóm Tự lực văn đoàn và nhóm Trường thơ loạn hay còn gọi là Bàn thành tứ hữu ở đất võ Bình Định gồm các tên tuổi như: Hàn Mặc Tử, Yến Lan, Quách Tấn và Chế Lan viên trước đây, thì độ tuổi xuất hiện trên văn đàn Việt của nhà văn Hữu Mai không phải là quá sớm. Nhưng cái khác biệt so với rất nhiều người là ở chỗ, từ khi chính thức bước lên văn đàn với tư cách là một người viết tiểu thuyết, sau nửa thế kỷ nhà văn Hữu Mai đã cho ra đời hơn 60 đầu sách, vậy chi trung bình mỗi năm ông có 1,2 cuốn sách trình làng. Cũng cần nói thêm rằng, sách của Hữu Mai chủ yếu là tiểu thuyết lịch sử, tiểu thuyết sử liệu và hồi ký, mà giới văn chương thường gọi là binh chủng chủ lực, những cỗ trọng pháo của một nền văn học.

Sau chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ, nhân dân miền Bắc đã nhanh chóng bắt tay vào việc hàn gắn những vết thương chiến tranh và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, tiếp tục đấu tranh giải phóng miền Nam. Khi ấy nhiều nhà văn còn đang tìm cách viết về phong trào hợp tác hóa nông nghiệp và cải tạo tư bản, thì nhà văn Hữu Mai vẫn kiên trì viết về đề tài chiến tranh cách mạng và người lính. Vào năm 1956, ông đã cho ra đời tiểu thuyết Những ngày bão táp và bốn năm sau đấy  (1960) ông lại cho ra đời tiếp tiểu thuyết Cao điểm cuối cùng, để rồi sau này đến năm 2001, nó đã trở thành một trong ba bộ tiểu thuyết được nhận giải thưởng Nhà nước về Văn học- Nghệ thuật.

Thông thường sau chiến thắng, không ít người vẫn mải mê ngủ quên trong vòng hào quang ấy. Thay vì điều đó, nhà văn Hữu Mai lại dám nhìn thẳng vào những sự kiện lịch sử đã từng diễn ra để suy tư và thể hiện chúng trong tác phẩm của mình. Đấy là hình tượng anh Bộ đội Cụ Hồ đã từng không quản ngại gian khổ, không tiếc máu xương, anh dũng chiến đấu hy sinh trên chiến trường vì nền độc lập tự do của Tổ quốc. Nhưng số ít trong những người lính ấy đã từng có lúc giao động tư tưởng, tình cảm và có khi mềm lòng trước những khó khăn, gian khổ và những cám dỗ vật chất đời thường. Điều ấy cách đây gần nửa thế kỷ, khi mà chiến tranh đã đi qua lâu rồi, không lấy gì làm khó hiểu. Nhưng nếu đặt nó vào hoàn cảnh lịch sử cuối những năm 50, đầu những năm 60 của thế kỷ trước, khi mà cuộc kháng chiến chống Pháp của dân tộc ta mới đi qua được dăm ba năm, thì những sự thật ấy xem ra vẫn trong vòng húy kỵ (tabu customs - ta - bu  cát - xtầm). Vậy mà nhà văn Hữu Mai vẫn dũng cảm phản ánh nó vào trong truyện ngắn Mất hết và tiểu thuyết Cao điểm cuối cùng.

Và cũng bắt đầu từ đấy cho đến những tác phẩm sau này như: Phía trước là mặt trận, Dải đất hẹp, Vùng trời, Trận đánh cuối cùng, Đất nước, Ông cố vấn,... nhà văn Hữu Mai vẫn luôn trung thành với bút pháp hiện thực nghiêm ngặt trong suốt cả đời văn nghiệp của mình. Đặc biệt là 6 tập hồi ký của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, mà ông được Người giao trọng trách chấp bút, nhà văn Hữu Mai luôn tôn trọng sự thật lịch sử đến mức tối đa.

Sau này khi có người hỏi ông về quá trình viết cuốn tiểu thuyết Cao điểm cuối cùng, nhà văn Hữu Mai đã chia sẻ: Nếu tôi nhớ không lầm, thì trước Cao điểm cuối cùng, văn học của ta chỉ mới viết về những cán bộ quân đội ở cấp đại đội, tiểu đoàn, cao nhất là trung đoàn. Trong Cao điểm cuối cùng có mặt từ người chiến sĩ đến đồng chí Tổng tư lệnh với tư cách là những nhân vật văn học. Cuốn sách đã đề cập đến những ác liệt và mất mát trong chiến tranh trước đó văn học vẫn né tránh. Và đặc biệt lần đầu đề cập tới những mặt tiêu cực trong chiến tranh, một cán bộ tiểu đoàn trong giờ phút khó khăn nhất của cuộc chiến đấu trên đồi A1 đã bỏ chạy.

Và sau khi đọc Cao điểm cuối cùng của nhà văn Hữu Mai, cố Đại tướng Hoàng Văn Thái, nguyên Tham mưu trưởng chiến dịch Điện Biên Phủ đã đánh giá: Cuốn sách đã rung động tôi vì nó đã phản ánh được khá trung thực cuộc chiến đấu và những con người đã viết nên một trang sử chói lọi của dân tộc. Tính chân thật đặc biệt của bối cảnh lịch sử, sự việc diễn biến và các nhân vật được xây dựng nên trong cuốn tiểu thuyết đã làm cho nó trở nên hấp dẫn, lôi cuốn người đọc, đồng thời tạo ra cho Cao điểm cuối cùng trong một chừng mực nào đó giá trị một sử liệu.

Cuối cùng, với tư cách là Ủy viên Thường trực Hội Nhà văn Việt Nam phụ trách công tác hội viên hai nhiệm kỳ III và IV, nhà văn Hữu Mai đã góp công lớn đối với phong trào văn chương nước nhà, lo việc tổ chức, quản lý, tìm nguồn tài chính để duy trình hoạt động của Hội, xây dựng đội ngũ nhà văn kế cận, phát triển phong trào văn chương trên khắp cả nước. Mọi việc ông làm đều trọng, tỉ mỉ và chu tất hết lòng vì đồng nghiệp, vì sự phát triển văn chương nước nhà.