Nhà văn Phùng Văn Khai- Phó TBT Văn nghệ Quân đội

Tầm vóc của văn học đề tài chiến tranh là rất lớn. Ngày nay, một thế hệ nhà văn trẻ đã và đang xác lập vị trí của họ trên văn đàn. Họ có còn quan tâm đến đề tài chiến tranh cách mạng nữa hay không, và thể hiện sự quan tâm đó như thế nào. Nhà văn Phùng Văn Khai, Phó Tổng Biên tập, Trưởng ban Thơ Tạp chí Văn nghệ Quân đội đã có một vài chia sẻ với báo Văn nghệ.

PV: Có ý kiến cho rằng các nhà phê bình, những người sáng tác cứ nói mãi về một chuyện, đó là chiến tranh và hậu chiến, nhưng chưa bao giờ đủ, chưa bao giờ thỏa mãn. Họ chờ đợi những đỉnh cao mới ở phía trước. Là một nhà văn thế hệ mới, chưa từng tham gia cuộc chiến tranh đó, anh có thể chia sẻ ý kiến về đề tài chiến tranh cách mạng? Đề tài này có phải chỉ là thế mạnh của các nhà văn quân đội, hoặc các nhà văn đã tham gia cuộc chiến hơn 40 năm về trước?

Nhà văn Phùng Văn Khai: Phải thấy một điều rằng, các nhà văn thế hệ chống Mỹ đã hoàn thành xuất sắc sứ mệnh sáng tác của mình, xứng đáng với sự mong mỏi của nhân dân. Chúng ta, nhất là các nhà phê bình hay đặt ra mục tiêu phải có tác phẩm văn học đỉnh cao đề tài chiến tranh cách mạng. Tôi tự hỏi: Thế nào là đỉnh cao? Lấy thước đo là giải Nobel, hay các giải thưởng văn chương trong khu vực, châu lục? Điều này, tôi nghĩ không ít lúc khiến các nhà văn tài năng mọi thế hệ thấy khó phân định được. .

Văn chương đích thực, hay văn học đỉnh cao đều phải lấy bạn đọc, thời gian và đương nhiên có cả hàm lượng giải thưởng để làm thước đo. Điều ấy chỉ ra rằng, không riêng đối với tôi mà còn với nhiều người khác, thế hệ các nhà văn chống Mỹ đã có được tác phẩm tốt nhất, cao nhất, đáp ứng nguyện vọng nhân dân. Tuy nhiên, nếu bây giờ người ta mong mỏi, chờ đợi những gì cao hơn Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh; Bến không chồng của Dương Hướng; Mở rừng, Thời xa vắng của Lê Lựu; Ăn mày dĩ vãng, Phố, Ba lần và một lần của Chu Lai… cũng là chuyện dễ hiểu. Nhưng văn chương khác nhau ở chỗ không thể lấy tác phẩm này đặt lên trên tác phẩm khác, cho rằng cao hơn hoặc thấp hơn. Vẻ đẹp của văn chương chính là sự khác biệt, sự độc đáo. Điều này các nhà văn viết về đề tài chiến tranh, đặc biệt là cuộc chiến tranh chống Mỹ đã làm rất tốt.

Viết về đề tài chiến tranh cũng bình đẳng như các đề tài khác. Tôi không tham gia chiến tranh, nhưng cha mẹ tôi, chú bác tôi đều có mặt, đổ máu ở trong cuộc chiến ấy. Là con cháu các anh hùng liệt sĩ, việc viết về chiến tranh giống như máu thịt chảy trong thân thể mình vậy. Với tôi là tự nhiên. Các truyện ngắn, tiểu thuyết, chân dung văn học phần lớn là chiến tranh, từ chiến tranh bước ra, từ thời bình đi ngược về quá khứ thời chiến. Đây cũng là thế mạnh của các nhà văn quân đội, đặc biệt ở Văn nghệ Quân đội.

PV: Nhà văn Ngô Vĩnh Bình, khi là Tổng Biên tập Tạp chí Văn nghệ Quân đội, trong bài “Văn học về đề tài chiến tranh - thách thức, thành công và bài học” đã nhận định: Văn học đề tài chiến tranh cách mạng “có lẽ là mảng văn học phát triển rực rỡ nhất”, và ông cũng cho rằng những năm gần đây, văn học đề tài này có nguy cơ mất vị trí hàng đầu. Việc một dòng văn học thoái trào trong dòng chảy đương đại là dễ hiểu. Tuy nhiên, theo quan sát của anh, hiện có còn nhiều cây bút tâm huyết theo đuổi dòng văn học này, và họ đang vận động ra sao?

Nhà văn Phùng Văn Khai: Theo tôi, văn học hướng tới con người. Chiến tranh cũng là việc con người phải giải quyết với nhau, nên với một đất nước như Việt Nam, việc trội lên, đậm đặc tác phẩm viết về chiến tranh là đương nhiên. Không riêng gì thời chống Mỹ, trước đó và sau này, các đề tài khác cũng luôn được các nhà văn quan tâm, nhiều tác phẩm đạt đỉnh cao. Ma Văn Kháng là một trường hợp như thế. Nhưng cũng không thể tách các tác phẩm ra khỏi bối cảnh chiến tranh dù nó được viết sau chiến tranh. Một đất nước từng hàng chục, thậm chí hàng trăm năm chiến tranh thì con người xã hội sẽ không thể tách rời những ảnh hưởng đặc trưng của nó. Điều đó cũng là bình thường. Hiện nay, nhiều cây bút ở Văn nghệ Quân đội đang viết rất kỹ và khá hay về chiến tranh. Đó là Nguyễn Bình Phương với Xe lên xe xuống; Sương Nguyệt Minh với Miền hoang. Các tác phẩm này tạo luồng dư luận rất phong phú. Điều đó cho thấy đề tài chiến tranh luôn luôn là mảnh đất màu mỡ của các nhà văn.

PV: Đề tài chiến tranh cách mạng luôn được coi là một thách thức đối với các nhà văn trẻ. Là Phó Tổng Biên tập, Trưởng ban Thơ của Tạp chí Văn nghệ Quân đội, có điều kiện quan sát, theo dõi lực lượng sáng tác trẻ trên cả nước nói chung và trong quân đội nói riêng, anh có thể chia sẻ riêng về lực lượng viết trẻ quân đội? Theo anh, họ đã xác lập vị trí cá nhân trên văn đàn đương đại ra sao? Đối với họ, đề tài chiến tranh cách mạng có thuộc về nghĩa vụ và trách nhiệm?

Nhà văn Phùng Văn Khai: Lực lượng viết văn quân đội hiện nay khá đông và chất lượng. Riêng ở Văn nghệ Quân đội đã có các nhà văn: Nguyễn Đình Tú, Đỗ Bích Thúy, Phạm Duy Nghĩa, Đỗ Tiến Thụy, Nguyễn Xuân Thủy, Nguyễn Mạnh Hùng, Uông Triều… đang ở độ tuổi sung sức nhất trong sáng tác. Đương nhiên họ xác lập tên tuổi trên văn đàn không chỉ trong địa hạt đề tài chiến tranh cách mạng. Những sáng tác lấp lánh nhất không lệ thuộc vào đề tài. Còn nghĩa vụ và trách nhiệm đối với mỗi nhà văn, cho dù có công tác ở Văn nghệ Quân đội chăng nữa, thì cao nhất là nghĩa vụ và trách nhiệm công dân. Nhà văn phải có bổn phận phục vụ nhân dân và Tổ quốc của mình. Trái tim và ngòi bút nhà văn phải thuộc về nhân dân và Tổ quốc.

PV: Riêng với nhà văn Phùng Văn Khai. Là một nhà văn quân đội, những sáng tác của anh hiện tại có còn hướng tới đề tài chiến tranh cách mạng hay không? Cách tiếp cận, xử lý đề tài này như thế nào?

Nhà văn Phùng Văn Khai: Đối với tôi, sáng tác đã, đang và sẽ công bố chỉ có ở ba mảng: Đề tài chiến tranh; Đề tài nông thôn và Đề tài lịch sử. Lịch sử cũng là lịch sử chiến tranh. Nông thôn cũng là nông thôn từng đớn đau dằn vặt trong chiến tranh. Tôi viết khá thoải mái mà không lệ thuộc vào một kế hoạch cụ thể nào. Tôi có thể vừa viết tiểu thuyết vừa viết truyện ngắn các đề tài khác nhau theo nhu cầu của bản thân. Có những cuốn sách nhỏ như: Lý Thường Kiệt - danh tướng phạt Tống bình Chiêm; Trung tướng Khuất Duy Tiến - hành trình của người anh hùng một nhân vật lịch sử một nhân vật đương đại được tôi thể hiện cùng một lúc. Tôi đang tiếp tục viết hai cuốn: Ngô Vương và Một thế giới khác cũng trong tình hình như vậy. Đan xen là viết kịch bản phim tài liệu để mưu sinh nuôi bút. Mọi thứ cũng diễn ra bình thường. Ngày nào cũng miệt mài cày cuốc và chưa bao giờ chịu sức ép của nhà phê bình hay khát vọng vươn đến văn học đỉnh cao. Cứ viết rồi bạn đọc và thời gian sẽ phán xét tới.

PV: Đến nay, các cuộc thi truyện ngắn, thơ trên Tạp chí Văn nghệ Quân đội và báo Văn nghệ, đề tài chiến tranh cách mạng vẫn nhận được sự quan tâm rất lớn của không chỉ đơn vị tổ chức, mà còn của các nhà văn tham gia. Nếu có một ý tưởng khích lệ dòng văn học này mãi mãi giữ vị trí đặc biệt trong dòng chảy văn học nước nhà, theo anh, ngoài các cuộc thi, các trại sáng tác, ta còn có thể có hình thức ưu đãi nào khác?

Nhà văn Phùng Văn Khai: Hãy để các nhà văn tự do, thật tự do về tư tưởng, văn học đích thực sẽ đến với họ, với nhân dân. Việc một tờ báo, một cơ quan văn học, toàn thể Hội Nhà văn, ngay cả Đảng ta chăng nữa đưa ra đường hướng tập trung viết về một đề tài nào đó, ví như đề tài chiến tranh cách mạng cũng chưa chắc thúc đẩy được nền văn học tăng tốc lên đỉnh cao. Ở các nền văn học lớn như Nga, Ấn Độ, Ba Lan, Trung Quốc… cũng chưa bao giờ diễn biến theo cách đó. Hãy để tự nhiên và tự do tối đa cho nhà văn. Các dòng văn học theo đề tài cũng vậy. Nó phải được phát triển tự nhiên mới vạm vỡ và xum xuê, bền vững. Chúng ta có lúc đã có những can dự không cần thiết về vấn đề tự do, tư tưởng, vùng cấm đối với nhà văn. Mong rằng, những quan niệm đơn sơ cứng nhắc này sớm được nhìn nhận và tháo cởi.

PV: Vâng, xin cảm ơn anh!

Song Ngư (thực hiện)

Nguồn Văn nghệ