Nhà thơ MAI VĂN HOAN

       Đã có hàng ngàn tác phẩm văn học nghệ thuật xuất sắc về Bác Hồ kính yêu, nhưng xét về thể loại văn học thì tác phẩm “Từ tiếng võng làng Sen” của nhà thơ Xuân Hoàng do NXB Văn Nghệ TP Hồ Chí Minh xuất bản năm 1983 là tập trường ca đầu tiên viết về đề tài Bác Hồ.

       Nhà thơ Xuân Hoàng tên khai sinh là Nguyễn Đức Hoàng, sinh năm 1925 tại Đồng Hới - Quảng Bình, mất năm 2004 tại TP Hồ Chí Minh. Xuân Hoàng là một trong những hội viên tham gia thành lập Hội Nhà văn Việt Nam năm 1957. Ông từng là phó Chủ tịch Hội sáng tác văn nghệ Liên khu 4 trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược và Hội trưởng Hội Văn nghệ Quảng Bình trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Ông là tác giả của 15 tập thơ, 3 tập trường ca, 2 tập truyện ký và 2 tập hồi ký. Sinh thời, nhà thơ Xuân Hoàng đã được thưởng Huân chương Lao động hạng Nhất, Huy hiệu 50 năm tuổi Đảng và nhiều phần thưởng cao quý khác. Năm 2007, ông được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật.

       Cách nay gần nửa thế kỷ, khi biết Xuân Hoàng ấp ủ ước nguyện viết một tập trường ca về Bác Hồ, không ít đồng nghiệp đã bày tỏ sự quan ngại, vì từ khi tham gia Hội văn hóa cứu quốc đến lúc đó, Xuân Hoàng hoạt động chủ yếu ở địa bàn Liên khu 4 và chưa một lần được gặp Bác Hồ. Khắc phục hạn chế này, ngoài việc tìm đọc, nghiên cứu những tài liệu sách báo trong nước và nước ngoài liên quan đến cuộc đời, sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ông còn cố gắng tìm về những địa phương ở miền Bắc đã từng vinh dự được đón Bác về thăm để được nghe cán bộ, nhân dân kể chuyện về Người. Có năm, ông dành hẳn cả kỳ nghỉ phép để về làng Sen quê Bác ở Nghệ An, ngược lên Pác Bó ở Cao Bằng... Đặc biệt, sau ngày thống nhất đất nước năm 1975, Xuân Hoàng đã vào Huế tìm dấu chân của Bác thuở còn thơ và tìm vào Phan Thiết, bến Nhà Rồng... để lắng nghe những “hồi âm” về Bác. Và những dịp được đi công tác, học tập ở nước ngoài, ông luôn tìm cách để có thể đến được những địa danh mà Bác Hồ từng đặt chân trong thời gian Người bôn ba tìm đường cứu nước...

       Trường ca “Từ tiếng võng làng Sen” được Xuân Hoàng kết cấu 6 chương. Các chương gồm nhiều ca khúc được gọi theo số thứ tự, ghi lại từng chặng đường lịch sử liên quan đến cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của Bác Hồ. Trong chương đầu tiên có tiêu đề Trở dạ, Xuân Hoàng muốn đề cao vai trò của những bậc sinh thành và môi trường sống trong quá trình hình thành nhân cách một con người. Sách vở đã nói khá nhiều về cụ Nguyễn Sinh Sắc và bà Hoàng Thị Loan. Nhà thơ chỉ tập trung vào hai chi tiết để viết thành hai ca khúc rất có ý nghĩa: Ca khúc đầu là những lời hát ru của người mẹ trẻ vào một buổi trưa làng Sen thật vắng, cậu bé Nguyễn Sinh Cung nằm bên cạnh mẹ mở mắt to, nghe mẹ hát lời buồn. Tác giả rất có dụng ý khi lồng vào lời ru của bà Loan bài hát dặm Nghệ Tĩnh nói về cuộc khởi nghĩa của Phan Đình Phùng:  Sau nhiều trận xông pha/ Kinh hồn quân giặc dữ/ Cạn kho lương dự trữ/ Vơi binh lính, tài nhân/ Mắc bệnh chốn sơn lâm/ Cụ lui về núi Vụ... Buổi trưa làng Sen thật yên ả với biết bao hình ảnh hết sức dân dã, gần gũi, thân quen: Những mái tranh in bóng cau thưa lặng im trong nắng/ Những ao bèo âm thầm nổi váng/ Những bờ tre lá rụng đầy vườn... Ca khúc thứ hai có tiêu đề Người trồng cây ở làng Dương, viết về thời cụ Nguyễn Sinh Sắc cùng hai con tạm trú ở làng Dương Nổ thuộc ngoại ô Huế. Nếu tuổi ấu thơ cậu Nguyễn Sinh Cung từng lắng nghe lời ru của mẹ thì tuổi niên thiếu cậu nuốt lấy từng lời những bài bình giảng thơ Đỗ Phủ, Vè Thất thủ Kinh đô... của cha. Cùng với tiếng võng làng Sen của mẹ, tiếng giảng bài của cha đã gợn lên những nét suy tư trên vầng trán cậu thiếu niên Nguyễn Sinh Cung.

       Có thể nói Trở dạ là chương đóng vai trò hết sức quan trọng, nó làm nền cho bản trường ca. Trên cái nền đó, Xuân Hoàng “theo chân Bác” đi tìm hồi âm của biết bao kỷ niệm thiêng liêng. Nhà thơ tưởng tượng những chặng đường bôn ba hải ngoại của Bác, để ngẫm ra rằng:  Trên địa cầu, da dù có khác nhau / Muối ở mồ hôi thảy mặn như nhau / Người cùng khổ ở nơi nào cũng khổ. Nhà thơ tái hiện một cách sinh động chân dung Nguyễn Ái Quốc ở hội nghị thành Tua: Người đại biểu Đông Dương có giọng nói say mê / Và đôi mắt sáng ngời niềm khát vọng... Nhà thơ diễn tả nỗi nhớ nhà, nhớ nước của Người: Đã nhiều đêm không ngủ, đã nhiều đêm / Anh nghĩ về tiếng võng làng Sen / Về mảnh đất nơi cha mình dạy học / Về xứ Huế, thuở học trò chân chất / Về đàn em trường Dục Thanh xưa / Về Sài Gòn, sáng ấy, lúc chia xa / Nhìn khói sóng bến Nhà Rồng bảng lảng... Cho đến khi Bác trở về Pác Bó: Đêm đầu nguồn cũng là đêm đầu tiên / Đêm gặp nước sau bao năm xa nước / Bác cảm động đặt lưng lên mặt sạp / Có tiếng tắc kè da diết trong đêm...

Ấn tượng và xúc động nhất là ca khúc Một ngày bình thường, đoạn tác giả tả lại cảnh nơi Bác ở lúc vào khuya: Chỉ cá đớp ánh trăng trên hồ lặng/ Chỉ hương bưởi, hương lài nghiêng cánh trắng/ Và cành si, thong thả, rễ buông êm... Tất cả đều hết sức gần gũi, thân quen. Âm điệu câu thơ nhẹ nhàng, sâu lắng. Và đây là tâm trạng của Người khi ngồi viết Di chúc: Bác lắng nghe trong buổi sáng trong veo / Những nhịp đập của dòng đời sôi động / Đất nước, nhân dân, bầu trời cao rộng / Và tương lai, và năm tháng mênh mang... Phải nhập thân, phải hoá thân đến mức nào Xuân Hoàng mới viết được những vần thơ có chiều sâu nội tâm đến vậy!

       Nhà thơ Xuân Hoàng khởi thảo và hoàn thành trường ca “Từ tiếng võng làng Sen” vào những năm cuối thập niên 70 của thế kỷ trước, tức khoảng dăm năm sau ngày đất nước thống nhất. Dạo ấy, trong những lần hội ngộ bạn bè đồng nghiệp, những cuộc sinh hoạt văn chương... Xuân Hoàng thường đọc cho mọi người nghe một số chương hồi, ca khúc đang ở dạng bản thảo để mọi người cùng chia sẻ, góp ý... Sau khi tập trường ca được xuất bản, rất nhiều cơ quan, trường phổ thông và cao đẳng, đại học trong tỉnh Bình Trị Thiên trước đây đã mời anh đến nói chuyện về tập trường ca viết về Bác Hồ kính yêu. Giọng đọc và phong cách đọc thơ của Xuân Hoàng, nhất là đọc “Từ tiếng võng làng Sen”, cũng là một ấn tượng đối với công chúng yêu thích thơ anh.

       Trong một lần nói chuyện và đọc thơ tại Đại học Huế, có người hỏi Xuân Hoàng đã từng làm cán bộ quản lý tại NXB Văn học ở Hà Nội và có nhiều đồng nghiệp thân quen đang công tác tại NXB Thuận Hóa ở Huế, tại sao trường ca “Từ tiếng võng làng Sen” phải vào in tận NXB Văn nghệ TP Hồ Chí Minh? Xuân Hoàng cho biết: Hai NXB Văn Học và Thuận Hóa đã “bao in” cho ông mấy tập thơ rồi. Thời ấy được in sách rất khó, nhưng được miễn phí và có nhuận bút, nên lần này ông muốn nhường tiêu chuẩn cho đồng nghiệp khác. Hơn nữa, trường ca viết về Bác Hồ, in ở NXB Văn Nghệ của thành phố mang tên Bác, càng thêm ý nghĩa! Kể thêm như thế, để biết thêm tâm huyết của tác giả đối với tác phẩm và tình cảm của nhà thơ đối với Bác Hồ muôn vàn kính yêu...