Nhà thơ Trần Đăng Khoa

Có lẽ đến nay,Trần Đăng Khoa là một trong số ít nhà thơ viết nhiều nhất và thành công nhất về Trường Sa - quần đảo bão tố, nơi những người lính đang phải ngày đêm đối mặt với hiểm nguy, trụ vững nơi đầu sóng, ngọn gió để bảo về từng tấc đất, từng thước biển thiêng liêng của Tổ quốc. Anh đã có thời gian là lính hải quân có mặt ở quần đảo này và là nhà thơ đầu tiên có thơ về Trường Sa.

Ở bài viết này, tôi muốn khảo sát toàn bộ mảng thơ viết về quần đảo bão tố này của Trần Đăng Khoa và những đóng góp của anh cho thơ Việt Nam đương đại ở đề tài biển - đảo đang là mối quan tâm đặc biệt của cả dân tộc về chủ quyền quốc gia trong những năm tháng này.

Ngay trong bài thơ đầu tiên viết về Trường Sa đầu những năm 80 của thế kỷ trước, có thể nói với cái nhìn tiên tri của nhà thơ, Trần Đăng Khoa trên quần đảo này đã thấy trước cuộc chiến bảo vệ Trường Sa sẽ rất khốc liệt trong thời điểm:

 

Đất nước gian lao chưa bao giờ bình yên

Bão thổi chưa ngừng trong những vành tang trắng

 

Chỉ tám năm sau, trận chiến đấu tại Gạc Ma, Trường Sa năm 1988, sự hy sinh anh dũng của 64 chiến sĩ hải quân trong mưa đạn quân thù đã minh chứng cho lời thơ đau đớn  ấy. Chắc tác giả cũng không lý giải được vì sao trong bài Thơ tình người lính biển - một bài thơ tình yêu da diết của mình lại đột ngột hiện lên hai câu thơ đầy dự cảm xót xa ấy. Chưa dừng ở đó, trong bài thơ tiếp theo Đợi mưa trên đảo Sinh Tồn viết năm 1981 (đoạt giải nhất cuộc thi báo Văn Nghệ năm 1982), Trần Đăng Khoa đã dựng lên hình ảnh đầy gian lao của những người lính biển:

 

Chúng tôi ngồi trên đảo Sinh Tồn

Bóng đen sẫm như gốc cây khô cháy

Mắt đăm đăm nhìn về nơi ấy

Nơi cơn mưa thăm thẳm xa khơi

Ánh chớp xanh lấp loáng phía chân trời...

 

Ôi ước gì được thấy mưa rơi

Mặt chúng tôi ngửa lên như đất

Những màu mây sẽ thôi không héo quắt

Đá san hô sẽ nảy cỏ xanh lên

Đảo xa khơi sẽ hóa đất liền

 Những người lính khi ấy khó mà nghĩ được rằng chỉ 7- 8 năm sau, quần đảo Trường Sa yên bình ngày trước trở thành điểm nóng nhất trên bản đồ đất nước, nơi các thế lực ngoại xâm sẽ đổ quân vào. Nhưng với nhà thơ thì khác, Trần Đăng Khoa trong bài thơ viết về những người lính ngóng mưa rơi giữa đại dương đã khẳng định một điều, họ sẽ trụ vững trước mọi thử thách, bão tố “Như đá vững bền, như đá tốt tươi”:

 

Chúng tôi ngồi ôm súng đợi mưa rơi

Lòng thắc thỏm niềm vui không nói hết

Mưa đi! Mưa đi! Mưa cho mãnh liệt

Mưa lèm nhèm, chúng tôi chẳng thích đâu

Nhưng không có mưa rào thì cứ mưa ngâu

Hay mưa bụi... mưa li ti... cũng được

Mặt chúng tôi ngửa lên hứng nước

Một giọt nhỏ thôi, cát cũng dịu đi nhiều

Ôi hòn đảo Sinh Tồn, hòn đảo thân yêu

Dẫu chẳng có mưa, chúng tôi vẫn sinh tồn trên mặt đảo

Đảo vẫn sinh tồn trên đại dương đầy gió bão

Chúng tôi như hòn đá ngàn năm trong đập nhịp tim người

Như đá vững bền, như đá tốt tươi...

Những năm 80 ấy, đời sống của người lính hải quân trên các hòn đảo chìm ở Trường Sa có vô vàn cực nhọc khi khan hiếm nước ngọt, khan hiếm rau xanh,  khan hiếm thức ăn, khan hiếm đủ mọi thứ chứ không được đầy đủ vật chất như bây giờ. Và, những người lính khi ấy đôi khi phải liều mạng bơi xuống biển đối mặt với loài cá mập hung dữ để kiếm cái ăn mà trong bài thơ Đoạn văn xuôi chép ở đảo chìm, Trần Đăng Khoa đã kể về câu chuyện đó:

 

Có gì đâu, chiều ấy trong lều bạt

Cơn sốt thuở Trường Sơn quật tôi tái tê người

Anh bạn bên tôi hết đứng lại ngồi

Không sao yên lòng được

 

Đảo vẫn còn chìm dưới ba mét nước

Măng khô hết rồi. Chỉ thăm thẳm biển xanh

Lưới chẳng có mà cá vờn trước mặt

Biết tìm đâu ra một bát canh?

 

Lựu đạn bất ngờ nổ banh ruột nước

Cá từng đàn bỗng nổi trắng như sao

Anh bạn tôi nhào ra vớt cá

Trong lúc xung quanh lũ mập cũng lao vào

 

Những ánh chớp đen nhoáng nhoàng trong nước

Thôi, bạn ơi, vài con cá bõ gì

Hãy vứt lại, lên ngay lều bạt

Bạn mỏng mảnh thế này... mập dữ tợn nhường kia...

 

Nhưng bạn tôi vẫn quần nhau với mập

Biển sủi tăm. Tanh ngắt. Đục ngầu

Trong khoảng nước nông, bạn tôi bơi đứng

Mập chỉ chờn vờn, chẳng bớp được đâu

 

- Sao lúc ấy nó không húc cậu

Rồi nuốt luôn khi cậu mất thăng bằng?

Tôi hỏi bạn lúc ngồi bên xoong cá

Thấy bạn vui mừng, lòng tôi vẫn  băn khoăn

 

- Cái giống mập chẳng có gì đáng sợ

Tuy dữ dằn nhưng lại rất ngu

Nếu mà chúng khôn ranh như thế

Mình sống làm sao được đến bây giờ!

 

Bạn tôi cười. Hồn nhiên như trẻ nhỏ

Rồi giọng lại vang ầm át cả sóng biển khơi:

- Cậu hiểu không, tớ chỉ sợ người thôi

Nhất là khi người biến thành cá mập!

(Đảo Thuyền Chài, 3/1982)

Về thơ Trần Đăng Khoa có nhiều điều để nói. Có không ít người cho rằng, thành tựu văn học chính của anh là thơ “thần đồng”  và anh là “vua” thơ thiếu nhi thời kháng chiến chống Mỹ. Tôi lại nghĩ  hơi khác, chỉ với loạt bài thơ viết về quần đảo bão tố Trường Sa, trong đó có mấy bài được trao giải nhất cuộc thi thơ Báo Văn Nghệ năm 1982, Trần Đăng Khoa đã sớm ghi dấu ấn độc đáo của thơ mình vào thi ca đương đại như một chứng nhân, một thi sĩ công dân trên quần đảo bão tố, và thơ anh về Trường Sa sẽ còn được nhắc đến trong nhiều năm tới.

(Nguồn: Thơ Việt Nam tìm tòi&cách tân 1975-2015 của Nguyễn Việt Chiến)

 

 

THƠ TRẦN ĐĂNG KHOA

 

ĐỒNG ĐỘI TÔI TRÊN ĐẢO THUYỀN CHÀI

 

Lều bạt chung chiêng giữa nước, giữa trời

Đến một cái gai cũng không sống được

Sớm mở mắt, nắng lùa ngun ngút

Đêm trong lều như trôi trong mây...

 

Những con chim kỳ quái thấy hơi người

Mừng rỡ quá, cánh bay như bão thốc

Chỉ tiếng cánh chim bay quanh lều nghe đã căng nhức óc

Sủi tăm dưới chân sàn, bóng mập lượn vòng quanh...

 

Đảo tự giấu mình trong màu nước lam xanh

Cái giọt máu thiêng dưới ngầu ngầu bọt sóng

Tổ quốc ơi!

Tiếng chúng tôi kêu lên mà mắt chúng tôi nhìn xuống

Bóng chúng tôi trùm khắp đảo Thuyền Chài..

 

 

THƠ TÌNH NGƯỜI LÍNH BIỂN

 

Anh ra khơi

Mây treo ngang trời những cánh buồm trắng

Phút chia tay, anh dạo trên bến cảng

Biển một bên và em một bên

 

Biển ồn ào, em lại dịu êm

Em vừa nói câu chi rồi mỉm cười lặng lẽ

Anh như con tàu lắng sóng từ hai phía

Biển một bên và em một bên

 

Ngày mai, ngày mai khi thành phố lên đèn

Tàu anh buông neo dưới chùm sao xa lắc

Thăm thẳm nước trời, nhưng anh không cô độc

Biển một bên và em một bên

 

Đất nước gian lao chưa bao giờ bình yên

Bão thổi chưa ngừng trong những vành tang trắng

Anh đứng gác. Trời khuya. Đảo vắng

Biển một bên và em một bên

 

Vòm trời kia có thể sẽ không em

Không biển nữa. Chỉ mình anh với cỏ

Cho dù thế thì anh vẫn nhớ

Biển một bên và em một bên...

 

 

LÍNH ĐẢO HÁT TÌNH CA TRÊN ĐẢO

 

Đá san hô kê lên thành sân khấu

Vài tấm tôn chôn mấy cánh gà

Em đừng trách bọn chúng anh tạm bợ

Chẳng phông màn nào chịu nổi gió Trường Sa

 

Gió rát mặt, đảo luôn thay hình dạng

Đá củ đậu bay như lũ chim hoang

Cứ mặc nó! Nào hỡi các chiến hữu

Ta bắt đầu thôi. Mây nước đã mở màn...

 

Sân khấu lô nhô mấy chàng đầu trọc

Người xem ngổn ngang cũng... rặt lính trọc đầu

Nước ngọt hiếm, không lẽ dành gội tóc

Lính trẻ, lính già đều trọc tếu như nhau

 

Những lúc vui cứ gọi đùa sư cụ

Là bà con xa với bụt ốc đây mà

Thôi lặng yên nghe. Có gì đang sóng sánh

Hoá ra là sư cụ hát tình ca

 

Cái giai điệu ngang tàng như gió biển

Nhưng lời ca toàn nhớ với thương thôi

Đêm buông xuống nhình nhau không rõ nữa

Cứ ngỡ như đảo đá cất thành lời...

 

Rằng có đêm trăng dắt em đi dạo

Gương mặt em dịu dàng. Hàng cây cũng tươi xinh

Mở mắt chung chiêng nghe lưng trời sóng vỗ

Và tay mình lại nắm lấy tay mình

 

Người yêu chúng anh ơi, các em ở phương nào?

Tóc em ngắn hay dài? Có trời mà biết được

Bóng dáng nào sẽ đến với chúng anh?

Trông bốn phía chỉ âm u mây nước

 

Nào hát lên cho mây nước biết

Rằng chúng ta là những con người

Yêu em thủy chung hơn muối mặn

Dù thư tình chưa biết gửi cho ai...

 

Nào hát lên cho đêm tối biết

Rằng tình yêu sáng trong ngực ta đây

Ta đứng vững giữa muôn trùng sóng gió

Tổ quốc Việt Nam bắt đầu ở nơi này

 

Điệu tình ca cứ ngân lên chót vót

Bỗng bàng hoàng nhìn lại phía sau

Ngoài mép biển, người đâu lên đông thế

Ồ, hoá ra toàn những đá trọc đầu...

Đảo Sơn Ca, tháng 5/1982

 

 

HÁT VỀ MỘT HÒN ĐẢO

 

Đảo à, đảo ơi!

Đảo à, đảo ơi!

Biển vẫn chao như đưa nôi

Biển vẫn âm thầm như người mẹ sáng tạo

Cho Tổ quốc ta có thêm một hòn đảo

Ngày mai, đảo sẽ nhô lên

Sẽ có cuộc đời, sẽ có tên

Sẽ có con đường cho anh gặp em

Có ngôi nhà dưới vòm cây mát

Có nước ngọt. Đấy là điều tuyệt nhất

Có thể gội đầu. Có thể uống no say

Có thể tặng nhau cả một giếng đầy...

Hát lên đảo ơi, những niềm tin giản dị

Đã ánh lên trong sắc nước xanh ngời

Đã lung linh trước căn lều bạt

Đảo à, đảo ơi...

 

Chúng tôi đứng đây trần trụi giữa trời

Dưới chân sóng mây. Trên đầu sóng nước

Chim đập cánh quạt vào cửa bạt

Nhưng ở xa thì chẳng thấy gì đâu

(Chỉ có đại dương đen sẫm một màu

Chảy vật vã dưới sắc trời tỉnh táo)

Không thể nào nhận ra hòn đảo

Sống bừng bừng dưới màu nước âm u

Không thể nhận ra căn lều bạt hoang sơ

Đứng xập xòe trên đại dương nhàu nát

Trông ngẩn ngơ như cái lều chăn vịt

Ai bỏ quên giữa mặt ruộng đang cày

Nhưng dưới chân lều bạt hoang vu này

Thủy triều chảy băng băng qua đỉnh đảo

Tổ quốc của tôi đang âm thầm sáng tạo

Một ngày mai cho tất thảy mọi người

Đảo sẽ nhô lên giữa biển, giữa trời

Có hạt thóc, củ khoai, ngọn rau muống luộc

Có Viện nghiên cứu Hải dương học

Có sân khấu xây

Mây cánh kiến mở màn cho em hát

Có tuổi trẻ và tình yêu. Đấy là điều tuyệt nhất

Sự sống lại hồn nhiên trong tiếng trẻ con cười

Sự sống lại sinh sôi bền vững đến muôn đời

Việt Nam đấy. Bao giờ cũng lạ

Tôi muốn nói một điều gì với biển cả

Về dải đất liền hùng vĩ phía sau tôi

Đảo à, đảo ơi...

 

 

Chúng tôi ngồi đây, quần tụ giữa trời

Cuộc đời lính có niềm sung sướng lính

Mỗi đứa một quê

Thằng ở đồng chua

Đứa ngoài nước mặn

Vùng quê nào cũng nhiều kỷ niệm

Chia nhau nỗi nhớ nhà

Chia nhau tin vui

Về một cô gái làng khểnh răng hay hát

Vầng trăng lặn dưới chân lều bạt

Hắt lên chúng tôi ướt đẫm vàng

Chúng tôi coi thường gian nan

Dù đồng đội tôi có người ngã trước miệng cá mập

Có người bị vùi dưới cơn bão dữ tợn

Tuổi trẻ là tuổi làm việc lớn

Ngày mai đảo sẽ nhô lên

Đất nước Việt Nam, một lần nữa nối liền

Những quần đảo long lanh như ngọc dát

Nói chẳng đủ đâu, tôi phải hát

Một bài ca bằng nhịp trái tim tôi

Đảo à, đảo ơi...

 

Chúng tôi rất đông, mười tám, đôi mươi

Sâu sắc và vô tư như bầu trời

Tỉnh táo và đắm say như bầu trời

Màu áo lính hát niềm tâm sự lính

Biển nóng nảy nhưng chúng tôi trầm tĩnh

 

Những con sóng ngầm đến đây phải bục dậy bất ngờ

Đổ ầm ầm trên mép san hô

Kẻ thù đến đây cũng phải lộ mặt

Những đường đạn ngọn sắc

Sẽ bay ra từ hướng chúng không ngờ

Hát lên đảo ơi, những niềm tin giản dị

Đã ánh lên trong sắc nước xanh ngời

Đã lung linh trước căn lều bạt

Đảo à, đảo ơi!

Đảo Thuyền Chài, 4/1982

 

 

 

 

GỬI BÁC TRẦN NHUẬN MINH

 

 Bỏ làng ra thành phố

Hai anh em thợ cày

Thân cũng như hoa cỏ

Hồn gửi vào gió mây

 

Người bảo bác theo Đỗ^(*)

Em phải học Lý thôi

Bác đã bay dưới đất

Em đành đi trên giời

 

Bác âm thầm chìm nổi

Cùng kiếp người lang thang

Em lông nhông bầu bạn

Với kiến đen chó vàng

 

 

Bao nhiêu là giun dế

Đã khiêng vác em lên

Tên tuổi em xủng xoảng

Những mõ ran trống rền…

 

Bác làm bông lau tàn

Thả hồn vào hoang vắng

Khi buồn thì hát ca

Lúc vui thì im lặng

 

Em quấy bầu trăng gió

Bác gánh bao nỗi người

Sánh đôi mà đơn độc

Đi mang mang trong đời

 

Giờ thì em đã chán

Những vinh quang hão huyền

Muốn làm làn mây trắng

Bay cho chiều bình yên

 

Trả niềm vui cho cỏ

Trả nỗi buồn cho cây

Lại áo tơi nón là

Ta về với luống cày

 

Đất trời thì chật hẹp

Làng quê thì mênh mông

Thung thăng em với bác

Ta cưỡi thơ ra đồng.

_____________________

(*) Đỗ Phủ và Lý Bạch là hai thi sĩ có phong cách rất khác nhau ở đời Đường.