TÔI DỊCH LẠI CHINH PHỤ NGÂM

Chinh phụ ngâm khúc của Đặng Trần Côn là tác phẩm thơ chữ Hán xuất sắc trong Văn học cổ điển nước ta. Từ xưa đến nay đã có nghiều người dịch ra quốc âm, trong đó bản dịch của Đoàn Thị Điểm ( hay của Phan Huy Ích?) là bản dịch thông dụng nhất (BDTDN), xuất sắc nhất. Cái hay của bản dịch này vượt trội so với các bản dịch khác, vì thế, nhiều bạn đọc chỉ biết duy nhất bản dịch này. Sự xuất sắc của BDTDN là một thực tế, được nhiều nhà giáo, nhà phê bình phân tích, ở đây cho phép tôi không nói tới. Tuy nhiên, đối với bạn đọc ngày nay, bản dịch này cũng có một số câu không rõ nghĩa, khó hiểu, vì có khi dịch giả dùng nguyên một số từ Hán Việt, có thể không có điều gì bất cập với bạn đọc ngày xưa, nhưng lại gây trở ngại với ngày nay, ví như:

Hãy tính lại diễn khơi ngày ấy

Thuở lâm hành oanh chưa bén liễu

Thuở đăng đồ mai chưa dạn gió

Khuê ly mới biết tân toan dường này…

Diễn khơi, lâm hành, đăng đồ, khuê ly, tân toan… là những từ Hán Việt không dễ hiểu với hầu hết bạn đọc ngày nay.

Tôi có đứa cháu gái là giáo viên văn của một trường chuyên . Cháu ao ước có một bản dịch Chinh phụ ngâm mà không phải chú thích những phần không thuộc điển tích như mấy từ Hán Việt kể trên. Hãy đợi đấy! Tôi đã hứa với cháu, và đây là bản dịch của tôi theo thể thơ lục bát. Có thể bản dịch này còn nhiều hạn chế, nhưng tôi tin khá sát nghĩa với nguyên bản và chắc rằng cũng dễ hiểu hơn trong nhiều trường hợp.

CHINH PHỤ NGÂM

                                   Đặng Trần Côn

Đất trời gió bụi nổi lên

Hồng nhan gánh chịu truân chuyên não nùng

Cao xanh hỡi, biết hay không

Trần gian bao chuyện đau lòng, ai sinh?

Trăng rung nhịp trống Tràng Thành

Cam Tuyền lửa hắt rạng hình ngàn mây

Vua chống kiếm, đứng lên ngay

Tướng quân nhận gấp hịch này, nửa đêm

Áo nhung quan võ khoác lên

Hết ba thế kỷ ấm êm, thanh bình

Cửa triều giục sớm khởi hành

Người vì việc lớn, nhẹ tênh chia lìa

Cung tên lưng khoác chỉnh tề

Vợ con theo tiễn não nề giọt châu

Cờ bay phần phật ải sầu

Thùng thùng trống oán giục đau biệt nhà

Oán vì đôi lứa chia xa

Nuốt sầu, ước hẹn ngày ta trùng phùng

Chàng hai mươi tuổi, con dòng

Bút nghiên xếp lại, đao cung sẵn sàng

Đoạt thành dâng Chuá – ý chàng

Muốn đem lưỡi kiếm chém ngang giặc này

Lấy da ngựa bọc chí trai

Thái Sơn tay nhấc nhẹ thay lông hồng

Chiến chinh, xa chốn khuê phòng

Gió ào cầu Vị, roi vung hành trình

Đầu cầu Vị nước thanh thanh

Bên bờ nước chảy cỏ xanh biếc đường

Tiễn chàng lòng thiếp buồn thương

Giận không bằng ngựa theo chàng đường đi

Thua thuyền, theo nước chuyển di

Nước trôi thế  ấy ước gì sầu tan!

Cỏ thơm, sầu vẫn muôn vàn

Cầm tay chàng nói chứa chan những lời

Bước đi, níu áo chẳng rời

Theo chàng, lòng thiếp sáng ngời vầng trăng.

Lòng chàng chiến trận dõi trông

Buông ly rượu tiễn, gươm vung múa rền

Chỉ hang hổ, giáo vung lên

Trông như Giới Tử bắt liền Lâu Lan

Như Mã Viện ở khe Man

Áo chàng ráng đỏ theo làn gió bay

Ngựa chàng lông tuyết đẹp thay

Hoà trong trống trận ngựa này rung chuông

Gần nhau, chốc đã chia đường

Chia đường ở chốn Hà Lương lạnh người

Lề đường thiếp đứng bồi hồi

Lề đường thiếp ngửng nhìn trời cờ bay

Tiền quân Tế Liễu rồi đây

Hậu quân còn ở nơi này Tràng Dương

Ngựa đưa chàng tới biên cương

Biết chăng lòng thiếp đoạn trường, tái tê

Người đi, nhạc tiễn vọng về

Cờ đưa quân tiến mấy bề bóng loang

Trông mây biết thiếp xa chàng

Quay về nhìn núi ngổn ngang nhớ, buồn

Chàng đi nắng dãi, mưa dồn

Thiếp thì về lại cái buồng đêm qua

Quay đầu nhìn lại – hai ta

Một vùng núi biếc la đà mây vương

Chàng vời trông thiếp, Hàm Dương

Thiếp buồn từ chốn Tiêu Tương vọng chàng

Cây Hàm Dương, khói Tiêu Tương

Hai nơi hai xứ, dặm đường xa nhau

Cùng nhìn, cùng chẳng thấy đâu

Chỉ xanh xanh những hàng dâu bên đường

Dâu bên đường gợi buồn thương

Thiếp, chàng ai chịu đoạn trường hơn ai?

Chàng đi mưa gió cõi ngoài

Đêm trăng không biết đâu nơi nghỉ dừng?

Xa xôi ngàn dặm chiến trường

Không nhà, không cửa lẽ thường xưa nay

Gió phang, tiều tuỵ mặt mày

Nước sâu rúm vó ngựa hay phải chờn

Chinh phu bãi cát làm giường

Bên đường hổ báo, đêm thường ngủ say

Bạch Thành, Hán chiếm sớm nay

Còn vùng Thanh Hải sáng mai Hồ rình

Thấp cao Thanh Hải núi xanh

Suối trong trước núi hiện hình sau cây

Lên cao, đầu tuyết phủ đầy

Xuống khe phút chốc ngập ngay bụng rồi

Thương thay lính trận bao người

Lòng quê ủ rũ khi ngồi nhớ mong

Quân vương trướng gấm biết không

Chinh phu vất vả, đau lòng vì ai?

Bàn chân đặt bước hôm mai

Khi trong Hãn Hải, khi ngoài Tiêu Quan

Mưa dầm, hổ dữ, rắn đàn

Ngủ sương, ăn gió dung nhan thảm sầu

Nhìn mây khi bước lên cao

Làm sao dẹp nhớ, làm sao khỏi buồn?

Chàng đi về phía đông nam

Trận nào chàng dự, thiếp làm sao hay?

Biết rằng chinh chiến xưa nay

Mạng người như thể cỏ cây, chẳng gì.

Ơn vua ấm dạ mang đi

Trải qua lắm chốn hiểm nguy, khó tồn

Trăng soi mộ cũ Kỳ Sơn

Bến Phì mộ mới gió than canh trường

Khóc hồn tử sĩ bi thương

Mang mang phủ ánh trăng suông mặt người

Chinh phu khi đã lìa đời

Không ai tô mặt, không ai gọi hồn

Thương ai đền nợ nước non

Người đi qua đó chạnh buồn tái tê

Ban Siêu đầu bạc lại quê

Mấy ai chinh chiến trở về xưa nay

Cõi ngoài chàng sống dạn dày

Kiếm dài, yên ngựa đêm ngày kề bên

Gió thu, bãi cỏ từng quen

Tên vèo trước ngựa, quan san trăng đầy

Trên thành gíao phóng, đạn bay

Công danh lận đận biết ngày nào ngơi?

Khổ, nhàn khó nói nên lời

Thiếp, chàng: khung cửa, chân trời biệt nhau

Cửa này, phận thiếp từ lâu

Bình sinh chàng có phải đâu chân trời?

Tưởng rằng cá nước sánh bơi

Ngờ đâu nên nỗi xa vời nước mây!

Thành chinh phụ, thiếp không hay

Ý chàng chẳng muốn một ngày vương tôn

Vì sao cách trở núi non

Để cho sớm tối sầu tuôn nối dài?

Phong lưu, tuổi trẻ chàng ơi

Gái khuê phòng, thiếp xứng đôi với chàng

Thương thay đôi lứa tròn trăng

Đôi nơi cách trở nói năng được gì?

Nhớ ngày biệt thiếp chàng đi

Liễu vườn bóng dáng hoàng ly chưa về

Hỏi chàng ngày trở lại quê

Chàng rằng : khi cuốc gọi hè, gặp nhau

Hoàng ly, chim cuốc qua lâu

Ý nhi đã hót trước lầu liễu xanh.

Biệt chàng buổi ấy nhìn quanh

Gió đông chưa đến rung cành mai kia

Hỏi chàng, chàng hẹn ngày về

Khi hoa đào nở trên quê đỏ hồng

Nay đào tàn tạ gió đông

Mai già nở với phù dung bờ này

Chàng hẹn thiếp: đến Lũng Tây

Giữa trưa chẳng thấy bóng ai, hút tầm

Chỉ nghe lá rụng chạm trâm

Chim kêu, người đứng khóc thầm, mà thương.

Chàng hẹn thiếp: cầu Hán Dương

Hết ngày nào thấy bóng chàng, chàng ơi

Gió bay cuốn áo không thôi

Nước sông dâng, nước mắt rơi đầm đìa.

Năm xưa nhắn nhủ chàng về

Năm nay nhắn gọi rằng quê đang chờ

Tin về, người vẫn rằng chưa

Hoa dương rụng xuống nằm hờ rêu xanh

Rêu xanh loang nỗi buồn tênh

Dạo sân lòng nghĩ quẩn quanh, bộn bề

Thư chàng năm ngoái hẹn về

Năm nay lại hẹn, hẹn gì chàng ơi?

Thấy thư mà chẳng thấy người

Rèm treo tịch mịch một trời tà huy

Tà huy nối bóng chiều đi

Mười lần chàng hẹn, chín thì sai ngoa.

Từ ngày chàng bước chân ra

Lá sen non nhú đã ba lần rồi

Sinh ra khổ nhất trên đời

Biên cương, lính thú tháng dài, năm qua

Lính đồn, lính ải biệt xa

Ai người chẳng có mẹ cha mỏi mòn

Mấy ai không có vợ con

Cớ sao biền biệt héo hon thế này?

Mẹ chàng tóc ngả màu mây

Con chàng đang tuổi thơ ngây bế bồng

Mẹ chàng tựa cửa vời trông

Con thơ đợi bữa, cầm lòng sao đây?

Nuôi mẹ già, thiếp hoá trai

Dạy con suốt tháng năm dài, làm cha.

Một thân gánh vác việc nhà

Đêm nằm thao thức xót xa nỗi chàng

Nhớ chàng năm hết, năm sang

Nhớ chàng tàn lụi thời gian đợi người

Chàng xa ba, bốn năm rồi

Trăm, nghìn, vạn nhớ đắp bồi thiếp đây

Sao gần chàng được một ngày

Để chàng thâú tỏ nỗi này chàng ơi

Chiếc thoa – đồ cưới một thời

Tấm gương in bóng hai người cùng soi

Nhờ ai gửi được tới nơi

Để chàng hiểu thiếp không nguôi nhớ đầy

Còn đây, chiếc nhẫn đeo tay

Từng quen nhìn ngắm những ngày bên nhau

Nhỏ nhoi chiếc ngọc cài đầu

Đồ chơi thuở bé, từ lâu với người

Nhờ ai gửi được tới nơi

Chắc chàng ở chốn quê người nâng niu.

Năm xưa tin tức ít nhiều

Năm nay âm tín vắng teo thế này!

Mong thư khi thấy nhạn bay

Nghe sương nặng hạt khâu dày áo bông

Gió tây, chẳng thể gửi cùng

Tuyết, mưa biên ải một vùng chan chan

Tuyết, mưa lạnh cả trướng màn

Xót người tuyết núi, mưa ngàn xông pha

Phong chữ gấm, lại mở ra

Bói tiền tin dở thấy mà không tin

Một mình đứng lặng trong hiên

Bao lần chập choạng bóng đêm loang dần

Bơ phờ tóc rối lặng nằm

Bỏ quên bao độ trăng rằm ngoài kia

Nào hay là tỉnh hay mê

Bàng hoàng, ngây ngất ra bề rượu say

Vui , buồn chẳng thể nào hay

Ngơ ngơ, ngác ngác như ngây, như khờ

Trâm nghiêng, tóc rối – thờ ơ

Lưng gầy, quần lỏng – bao giờ biết chi

Hiên nhà ngày lặng lẽ đi

Đêm đêm cuốn , rủ rèm tre âm thầm

Ngoài rèm chim thước chẳng thăm

Trong rèm đèn biết được tâm tư này!

Đèn ơi đèn biết chi đây?

Chỉ riêng một thiếp lòng đầy sầu bi

Lặng sầu chẳng nói năng chi

Hoa đèn, bóng thiếp nặng vì buồn thương

Gà đua nhau gáy canh trường

Bóng hoè đêm phất phơ buông quanh nhà

Mối sầu như thể bể xa

Khắc qua lòng những tưởng qua năm dài

Muốn theo hương khói lên trời

Soi gương lệ ngọc thầm rơi thành dòng

Gượng đàn, đàn gảy chẳng xong

Lòng này muốn mượn gió đông gửi chàng

Chiến khu gửi đến được chăng

Giúp ta, ta trả ngàn vàng gió ơi

Nhớ dài như thể lên trời

Trời cao vô tận, không nguôi nhớ chàng

Người sầu đối cảnh buồn thương

Lá xanh sương dập, tiếng trùng mưa chan.

Liễu dương sương bổ héo tàn

Mưa như cưa sắt cưa ngang ngô đồng

Sương rơi, tiếng dế não nùng

Trăng thanh, xa vẳng tiếng chuông mấy hồi

Gió lay tàu chuối không thôi

Khe màn gió lách, gió chui vào nhà

Trên rèm bóng nguyệt, bóng hoa

Trăng thanh, hoa nở thiết tha lòng người

Nghìn sự biếng, vạn sự lười

Dệt thêu bướm cặp, oanh đôi –   chẳng màng!

Mặt mày thiếp ngại điểm trang

Suốt này tựa cửa, nói năng ngại lời

Suốt ngày tựa cửa chàng ơi

Xa chàng trang điểm vì ai lúc này?

Chàng đi cách trở núi mây

Một thân thiếp ở nơi đây đợi chờ

Khác nào Chức Nữ, Hằng Nga

Sông Ngân, Cung Quảng xót xa, lạnh buồn

Sầu làm gối, muộn làm cơm

Rượu, hoa đến giải càng đơm muộn, sầu.

Muộn, sầu nguồn khổ, gốc đau

Muộn, sầu thôi thúc người mau lìa đời

Gỗ sênh lạc tiếng, lệch hồi

Ôm đàn chưa gảy đã rời đàn ra

Gian nan quan ải chàng qua

Lệ theo tiếng cuốc tuôn ra ướt đầm

Trống tiều nhói đến tận tâm

Chia ly cay đắng bào thân yếu mềm.

Đắng cay vò xé ngày đêm

Đắng cay hành hạ triền miên, vì chàng

Vì chàng dòng lệ chứa chan

Vì chàng thiếp lẻ chiếc thân ôm sầu

Nơi chàng, thiếp đến được đâu

Khăn chàng, lệ thiếp làm sao lau giùm?

Duy nhờ cõi mộng đến cùng

Đêm đêm lần tới bãi sông vì người

Tìm chàng ở chốn Dương Đài

Gặp nhau Tương Thuỷ vui vầy mộng xuân

Mộng tan, luyến tiếc vô ngần

Mộng ơi, thân chẳng được gần với nhau!

Hư không, mộng hão qua mau

Chỉ riêng lòng thiếp trước sau vẹn toàn

Trước sau vẫn chẳng xa chàng

Mênh mông trời đất, tấc gang cõi lòng

Lên cao mấy độ vời trông

Bóng chàng sao vẫn mịt mùng phương nao?

Cỏ yên, tần trắng, ngàn dâu

Xóm thôn bụi nhuốm nửa màu nam phương

Chiều hôm nhạn đậu bãi bằng

Đường ghềnh quán khách, ngóng chàng vắng tanh

Một vùng mây biếc, cây xanh

Màu trời chen sắc thanh thanh núi đồi.

Lúa ngô lấn nửa thành rồi

Bắc phương sáo trúc vẳng lời trong mưa

Ngóng chàng chẳng thấy, ngẩn ngơ

Thấy cây rụng lá vàng khô trên đồi

Ơ kìa, chim trĩ bay đôi

Bờ sông mưa xuống ngàn mai nở dày.

Phương đông ngưng tụ khói mây

Cánh chim bạt gió kêu đầy bi thương

Ngóng trông chẳng thấy bóng chàng

Thuyền xuôi, cánh nhạn bay ngang trên đầu.

Phương tây tùng tiếp ngàn lau

Người đi khuât bóng nương dâu xa mờ

Vọng nhìn bốn cõi, ngẩn ngơ

Lên lầu bao bận mà mơ bóng chàng

Mắt nhìn, mây núi che ngang

Biết đâu chiến địa Ngọc Quan chốn nào?

Gậy tiên rút đất có đâu

Khăn tiên dùng để bắc cầu cũng không

Là khi hoá đá nỗi lòng

Lên lầu, lệ đã cạn dòng ráo khô.

Ngoái trông dương liễu xanh bờ

Hối vì đã xúi chàng mơ phong hầu

Chàng đi ngàn dặm xa nhau

Lòng chàng, lòng thiếp có đâu khác gì

Khác gì kẻ ở, người đi

Thiếp không oán thán điều chi ở chàng

Thiếp như một đoá hương dương

E chàng là ánh dương quang bầu trời

Ánh dương không biết phản hồi

Để cho tàn héo, tả tơi hoa này

Hoa vàng biết hướng về ai

Ánh dương đi bặt một hai không hoàn

Để cho tàn úa hoa vàng

Đêm sương rụng rắc miên man quanh tường.

Lan dịp hái, tần mùa hương

Trước nhà đêm vắng thiếp thường nhẩn nha

Ngửng nhìn bốn cõi trời xa

Khuê Tiền ẩn hiện, tỏ mờ sông Ngân

Mây bông lơ lửng xa gần

Chòm sao Bắc Đẩu nghiêng dần, nằm ngang

Ánh trăng chiếu đến tận giường

Có bao nhiêu gió qua tường đêm nay

Dung nhan ngày một héo gầy

Chàng ơi có tỏ những ngày tha phương?

Xưa, ta: hình, bóng như gương

Giờ, ta: cách trở Sâm, Thương thế này!

Nơi chàng, lưng ngựa phủ mây

Lối rêu hôm sớm dép, giày thiếp in

Gió xuân ít ghé vào hiên

Thiên nhiên đã sắp hết phen đẹp trời

Đẹp trời vàng tía sánh đôi

Ngưu Lang, Chức Nữ tái hồi dưới trăng

Thương thay thiếp chỉ phòng không

Ngày lành bỏ phí, lạnh lùng vắng nhau

Ngày lành vun vút qua mau

Tuổi xuân, thời trẻ trôi đâu kém gì

Lo xuân hết, buồn thu đi

Sum vầy chỉ một, biệt ly thì mười

Buồn thu như xát lòng người

Những ngày bồ liễu xanh ngời mấy đâu

Thở than, lo sợ chen nhau

Thời gian bạc cả mái đầu Văn Quân!

Phan Lang chẳng mãi tuổi xuân

Hay chi than thở, ai cần rên la?

Thương mệnh bạc, tiếc tuổi hoa

Hôm nay thiếu phụ, bà già ngày mai.

Chàng đi hằng nhớ nét cười

Mùi hương quấn quýt, đầy vơi trên lầu

Trách trời nỡ để xa nhau

Còn đâu cơ hội, còn đâu xuân thời

Lỡ thời đành chịu vậy thôi

Uyên ương trên nội sánh đôi, chàng kìa!

Bên nhau, chẳng phải chia lìa

Cả đôi chim yến nữa kia, cạnh nhà

Bạc đầu, tình vẫn không già

Bên nhau bay, nhảy thiết tha trọn đời

Liễu, sen thành cụm, thành đôi

Kiếp người sao nỡ chia phôi dường này!

Thiếp mong có được một ngày

Hoá chim liền cánh, thành cây liền cành.

Xa nhau khi chết đã đành

Cớ sao sống phải biệt tình đôi nơi ?

Ước sao đoàn tụ sinh thời

Hay chi đợi đến thác rồi gần nhau

Mong chàng mãi chẳng già đâu

Thiếp thì giữ trọn cái màu xuân xanh

Thiếp, chàng như bóng với hình

Thiếp mừng khi hưởng hiển vinh cùng chàng

Lòng son chàng phụng giang san

Sức cường đã nguyện giúp dân chẳng từ

Hạ Nhục Chi, giết Thuyền Vu

Máu thù làm nước, thịt thù làm cơm

May sao chiến trận vung gươm

Trời già đã tỏ ý thương anh hùng

Giúp cho trăm trận nên công

Ải đông, ải bắc thôi không lệnh truyền

Đầu non treo gác cung tên

Lá cờ thắng trận biệt miền biên cương

Chiến công bia đá ghi tường

Mang dâng chiến tích, quân vương đón chào

Kéo sông Ngân rửa cung đao

Bài ca thắng trận xôn xao bệ rồng

Bằng Tần Thúc Bảo tước phong

Ngang Phiêu Diêu khoản ghi công chiến trường

Ngàn năm bia đá, bảng vàng

Vợ con ân thưởng vững vàng, dài lâu

Thiếp và Tô Phụ khác nhau

Lạc Dương trai giỏi có đâu hơn chàng

Nếu chàng về với ấn vàng

Thiếp rời khung dệt rỡ ràng nét hoa

Chiến bào gió bụi thay ra

Vì chàng dâng chén rượu ngà tận tay

Vì chàng thiếp chải tóc mây

Vì chàng trang điểm mặt mày trẻ thêm

Giở khăn lệ cũ chàng xem

Đọc thơ sầu viết những đêm ngậm ngùi

Thơ sầu chuyển tiếp thơ vui

Thơ ngâm, rượu chuốc liên hồi cùng nhau

Rượu thường ta chẳng dùng đâu

Thơ không ngâm lại khúc sầu bi ai

Thơ hay, rượu quý nối dài

Cùng chàng gắn kết duyên hài ngày xưa

Bõ khi xa cách mong chờ

Thanh bình, lệ thiếp từ giờ thôi rơi

Chuyện trò, quấn quýt chẳng rời

Ô hay! Như thế là người trượng phu.

                                    Tháng 9 -2011