Nhà văn Nguyễn Trí Huân nói lời đề dẫn: “…Tổ chức các cuộc hội thảo, tọa đàm văn học là hoạt động rất thiết thực của Hội NVVN. Trong thời gian qua, chúng ta đã có những thành công qua các cuộc tọa đàm về những cuốn tiểu thuyết được giải trong cuộc thi tiểu thuyết của Hội NVVN. Cuộc gặp gỡ, trao đổi ngày hôm nay sẽ khép lại “seri” các cuộc tọa đàm văn học trong năm 2011 này. Tiểu thuyết “Quyên” viết về số phận của người Việt xa xứ. Trong hoàn cảnh, không gian đó, tâm thức Việt, văn hóa Việt được bộc lộ rõ nhất… Bên cạnh việc thảo luận. đánh giá về những thành công, chúng ta cũng sẽ đưa ra những ý kiến về mặt hạn chế của tác phẩm này.”

Nhà văn Nguyễn Văn Thọ: “Tôi đã tham gia cuộc chiến tranh thống nhất đất nước tới 11 năm, và đã có thời gian tham gia hợp tác lao động tại Đức hơn 10 năm. Tôi được dự phần vào cuộc sống nơi chiến trường và cuộc mưu sinh ở xứ người với tất cả những năm tháng cuộc đời mình. Tiểu thuyết “Quyên” đã hình thành trong suốt 10 năm trăn trở, và những chương đầu tiên đã được “thử thách” trên báo in cũng như internet với số lượng bạn đọc đón nhận khá nhiều. Tôi xin chân thành cảm ơn bạn đọc, cảm ơn ban biên tập NXB Hội NVVN đã “đỡ đầu” cuốn sách này.”

Nhà phê bình Vũ Nho: “Tôi cũng đã có 4 năm sống tại nước ngoài, được chứng kiến những lao động Việt Nam tại các thành phố của  nước Nga. Bên cạnh đó, tôi cũng đọc nhiều bút ký, truyện ngắn về vấn đề này. Vì thế, khi đọc “Quyên” thấy vừa quen (vì nhân vật đa phần là người Việt), lại vừa lạ (với bối cảnh nước ngoài). Tiếu thuyết này đã góp phần cho chúng ta thấy rõ hơn thân phận người Việt sống như thế nào, họ đã phải trải qua những đau đớn, mất mát, phải trả những cái giá khủng khiếp trong cuộc bươn trải ở nước ngoài. Tuy nhiên, tôi thấy tính thuyết phục về tâm lí của nhân vật Quyên chưa cao, tính cách còn nhạt, cách hành văn của tác giả dàn trải, không tạo nhiều đối thoại khiến người đọc dễ mệt…”

Nhà thơ Đặng Huy Giang: “Chúng ta đều nhận thấy vấn đề lớn của người Việt chính là di cư. Trong cuộc di cư đó phần lớn vì mưu sinh (bằng con đường xuất khẩu lao động), đó là sự tha hương bất đắc dĩ, và số người giàu có không nhiều. Tiểu thuyết Nguyễn Văn Thọ đã phản ánh được quá trình tan rã và phiêu bạt khi phải di cư. Những chi tiết trong truyện rất sống động, như máu thịt, tâm huyết của tác giả được dồn vào đó. Nhưng tôi vẫn có những nghi ngại với những may mắn của Quyên, liệu có thể xảy ra nhiều ngẫu nhiên đến thế vào những thời điểm cận kề cái chết? Về lâu dài, đề tài người Việt ở nước ngoài sẽ vẫn được tiếp tục…”.

Nhà văn Nguyễn Khắc Trường (phát biểu với cương vị người thẩm định cuốn sách đầu tiên, giám khảo trong vòng chung khảo cuộc thi tiểu thuyết): “Đây là cuốn sách giàu tính điện ảnh. Trong tiểu thuyết, những mâu thuẫn, bi kịch được đẩy lên đến tận cùng. Nghệ thuật dựng truyện rất khá, bút lực và vốn sống dồi dào… là những thế mạnh mang lại thành công cho Nguyễn Văn Thọ ở cuốn sách này và những cuốn tiếp theo.”

Nhà văn Dili: “Quyên” thành công trong nghệ thuật xây dựng tâm lí phụ nữ - tôi cũng là phụ nữ nên có thể đồng cảm với cách hành xử của Quyên trong những tình huống bị đẩy đến tận cùng của cuộc sống. Nội dung tư tưởng đưa ra một triết luận mới về người Việt tha hương. Bút pháp của nhà văn rất hoàn hảo. Tác phẩm đã đề cao giá trị chân – thiện – mỹ của tâm hồn Việt, văn hóa Việt.”

Bìa cuốn tiểu thuyết "Quyên"

Nhà thơ Nguyễn Việt Chiến với tham luận “Quyên – khúc bi ca về thân phận người Việt xa xứ” (sẽ đăng tải đầy đủ trên VanVN.Net)

Nhà phê bình Đỗ Ngọc Yên với tham luận “Tâm thức học trong “Quyên” – Nguyễn Văn Thọ” (sẽ đăng tải đầy đủ trên VanVN.Net)

Nhà phê bình Nguyễn Hòa: “… Tác giả đã rất thành công khi khắc họa tâm lí người Việt ở nước ngoài, đó là sự rạn vỡ tinh thần, cái “neo” về tinh thần, văn hóa dân tộc trong các nhân vật của Nguyễn Văn Thọ đã bị đứt trong cuộc mưu sinh ở xứ người. Nhưng dù số phận nhân vật bị quăng quật thế nào thì bản chất của người Việt vẫn được bảo tồn, vẫn tỏa sáng trong hoàn cảnh tăm tối, cùng cực nhất. Có thể người đọc cho rằng phi lí khi số phận Quyên (nhân vật chính của tác phẩm) liên tục gặp những ngẫu nhiên may mắn. Nhưng tôi nghĩ, khi đọc tác phẩm văn học, hãy nhìn trong logic của văn bản chứ không nhất thiết phải chiếu đối nó vào thực tế… Nguyễn Văn Thọ đã thành công trong nghệ thuật xây dựng nhân vật tiểu thuyết. Xin chúc mừng anh.”

GS Phong Lê: “Quyên” là 1 trong 2 cuốn sách gây ấn tượng cho tôi. Đó là cuốn sách ghi lại một thời kỳ “liêu phiêu vất vưởng” của dân Việt. Chất liệu từ cuộc sống người Việt Nam xa xứ cũng là nguồn nguyên liệu, là một mảng lớn mở rộng tầm của văn học Việt Nam sau đề tài chiến tranh và nông thôn. “Quyên” là cuốn sách “dễ đọc” mà rất thú vị: vì tác giả thuộc thế hệ U60, chịu ơn văn học dân tộc nhiều cho nên cách viết rất cổ điển, quen thuộc với nhiều người đọc Việt Nam; bản thân nhà văn có nhiều chất liệu từ thực tế cuộc sống ở nước ngoài nhưng lại được đi từ trong lòng văn học dân tộc mà ra chứ không phải “ngoại nhập” như một số tác giả trẻ hiện nay. Bầu khí hậu Việt cân bằng với bối cảnh nước ngoài, tạo nên hồn cốt Việt trong trang viết của anh. Số phận Quyên không mới, không xa lạ nhưng ghi lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người đọc. Từ cuốn “Quyên” của Nguyễn Văn Thọ có thể hy vọng văn học Việt Nam đã có tín hiệu “trổ” ra nhiều hướng viết khác nhau: viết về người Việt, tâm thức Việt, hồn cốt Việt bằng những ngôn ngữ khác (Anh, Pháp, Nga...) “Quyên” đã trang bị cho người làm công việc viết văn một cách nhìn, cách hiểu về cuộc sống người Việt ở xứ người.”

Nhà phê bình Bùi Việt Thắng: “Tôi đọc “Quyên” từ khi còn “bào thai”, hôm nay tôi có vài lời sau khi “Đọc lại “Quyên” của Nguyễn Văn Thọ” – cũng là tiêu đề của bài viết” (sẽ đăng đầy đủ trên VanVN.Net). Xin cảm ơn tác giả.

Tiến sỹ giáo dục Thụy Anh: “Tôi xin chia sẻ và đồng cảm với nhà phê bình Bùi Việt Thắng: “Quyên” có số phận, độc giả, và công chúng của mình. Theo quan sát của tôi, phải đến 80% người Việt ở nước ngoài có “Quyên” trong nhà. Bà con ở nước ngoài đọc “Quyên” không chỉ nhìn thấy nỗi khổ mà còn thấy được chia sẻ, thấu hiểu và nhìn ra hướng thoát của mình. Bất hạnh không phải chỉ xảy ra với người Việt ở nước ngoài (sau một thời gian dài sống xa đất nước, khi trở về tôi mới nhận rõ điều này), nhưng bi kịch lớn của người Việt là khi bị dứt ra khỏi không gian văn hóa của Việt Nam mà chưa kịp hòa nhập với văn hóa của nước sở tại. Trong cộng đồng người Việt ở nước ngoài có tất cả những điều tốt cũng như thói xấu của người Việt nhưng trong những phút cùng quẫn nhất, người Việt vẫn chìa tay ra với nhau. Thể hiện được những điều này chính là chia sẻ lớn nhất của nhà văn với người Việt ở nước ngoài. Hình thức của cuốn sách không quan trọng bằng ấn tượng để lại trong lòng người đọc. Vì vậy, tôi muốn bày tỏ với tác giả: tôi không thể thích tiểu thuyết “Quyên” bằng truyện ngắn “Quyên” đã đọc cách đó vài năm. Xin nói thêm một chút về khái niệm “văn chương lưu vong” mà các nhà phê bình đề cập đến khi nói về “Quyên” cũng như một số tiểu thuyết viết về người Việt xa xứ – tôi không hiểu khái niệm này nên xin đặt câu hỏi này cho các nhà phê bình: thế nào là văn học lưu vong?”

Nhà văn Nguyễn Văn Thọ: “Tôi cũng muốn lưu ý các nhà phê bình: cần cẩn trọng khi đánh giá văn học ở nước ngoài: văn học lưu vong và văn học di dân? Xin đừng dùng từ “lưu vong” với văn học. Lưu vong là một trạng thái đầy đau khổ và nước mắt của người dân phải xa lìa quê hương, họ vẫn mang trong lòng mình tình yêu tổ quốc, vẫn đau đáu hướng về đất mẹ.”

Nhà văn Tô Đức Chiêu (đọc tham luận – sẽ đăng tải đầy đủ trên VanVN.Net)

Nhà văn Lê Minh Khuê: “Quyên” có ưu điểm dễ đọc, dễ nhớ, dễ chia sẻ - một tác phẩm có công chúng, số lượng phát hành tốt, đó là thành công lớn. Cuộc di dân đã xảy ra trong thực tế là sự di dân để mưu sinh, kiếm tiền, cứu nước cứu nhà. Trong cuốn sách của mình, nhà văn Nguyễn Văn Thọ đã phản ánh đầy đủ nhất cuộc sống của người Việt rời xứ xở ra đi với hai bàn tay trắng, chịu nhiều bầm dập, đau đớn, rơi vào cạm bẫy mà vẫn cố gắng vươn lên. Tôi sẽ thích hơn nếu tác giả tìm cách xen kẽ những phóng sự vào những chương, đoạn trong tiểu thuyết để đẩy cuốn sách có sức ám ảnh hơn. Tiểu thuyết mang tên nhân vật chính, nội dung xoay quanh số phận của nhân vật và các nhân vật xung quanh bị cuốn vào đó, nhưng một cuốn sách có nhân vật “đứng trung tâm” như vậy thì phải có “cái gì đó” để nhớ, có thể tác giả quá chạy theo sự kiện của nhân vật mà quên mất cô ấy còn phải có dấu ấn của một nhân vật riêng. Ở đây, “Quyên” chỉ là một tên người trong dòng chảy của nhiều sự kiện...”

Nhà thơ Hữu Thỉnh tổng kết: “Quyên” đã đi vào vòng chung khảo với sự đồng thuận cao, có thể thấy từ những hiệu ứng tích cực đã để lại nhiều ấn tượng với bạn đọc. Ấn tượng của riêng tôi là khi đọc xong muốn gọi điện ngay để chúc mừng Nguyễn Văn Thọ. “Quyên” đã nói lên được rằng: nếu bị xa khỏi quê hương là một bất hạnh với con người thì lại là một may mắn cho nhà văn. Bởi nhờ đó mà anh có sự quan sát con người bị đánh bật khỏi gốc gác, bật khỏi không gian văn hóa của mình, khi đến vùng đất mới, cái tốt, cái xấu được bộc lộ trọn vẹn nhất (giống như trong bối cảnh chiến tranh), thành công của Nguyễn Văn Thọ ở chỗ này. Trong văn học xa xứ, các tác phẩm không phải đều là hiện thực, lãng mạn, suy đồi… mà chúng ta nên có cách chia theo khuynh hướng nghệ thuật hơn là chia theo không gian địa lí. “Quyên” là một đóng góp cho đời sống xã hội ngày hôm nay, đóng góp vào tư duy tiểu thuyết. Nguyễn Văn Thọ tìm thấy ánh sáng lương tâm con người trong bóng tối. Trong “Quyên”, ai cũng có quyền tìm thấy ánh sáng, được phát sáng. Con người bị đẩy đến tận cùng nhưng tình yêu và vẻ đẹp của con người không bao giờ rơi vào cùng cực. Chỗ cùng đường của số phận là nơi lóe sáng của lương tâm, ai cũng có quyền lương thiện, được  mở cửa để trở thành lương thiện – Nguyễn Văn Thọ “cao tay” ở chỗ đó. Đây là cuốn tiểu thuyết phản biện về tư chất Việt: một dân tộc nhỏ nhưng ra khỏi biên giới, sự cố kết lại bị lỏng ra – thật đau xót. Sự phê phán một cách tích cực – giá trị chân thực của tác phẩm đã đánh thức chúng ta. Nguyễn Văn Thọ đã chuyển tải một lương tâm để đánh thức những lương tâm. Một điều nữa là tác giả đã thành công trong việc thay đổi tư duy thể loại, ý thức thể loại tiểu thuyết. Xin gửi tới nhà văn Nguyễn Văn Thọ lời chúc mừng mà tôi đã rất muốn nói từ nhiều ngày trước đây…”

Toàn cảnh buổi tọa đàm

Tọa đàm kết thúc lúc 11h25.

------------

Ảnh trong bài: Đỗ Hiếu