ANH CHI, MỘT DẤU ẤN TRONG ĐỜI SỐNG THƠ CA

Tác phẩm và dư luận

11/1

8:39 AM 2018

ANH CHI, MỘT DẤU ẤN TRONG ĐỜI SỐNG THƠ CA

Tạ Ngọc Liễn-Tự bạch gồm sáu mươi bài thơ chọn lọc, nhà thơ Anh Chi sáng tác từ năm 1970 đến 2015. Chặng đường thơ 45 năm ấy gắn liền với đời sống đất nước qua bão lửa chiến tranh, rồi hòa bình thống nhất hai miền Nam Bắc và công cuộc đổi mới với bao khó khăn thử thách để vươn lên cũng như cuộc đấu tranh giữa cái thiện và cái ác, giữa cái cao cả và cái thấp hèn... diễn ra hàng ngày trong xã hội.

Nhà thơ Anh Chi

Có thể nói, Tự bạch đã phản ánh được một phần đời sống đất nước 45 năm qua và cũng biểu hiện tâm hồn nhà thơ Anh Chi với những rung cảm sâu lắng trước trường đời mà anh đã nếm trải. Trong đó, có khung cảnh một thị xã ngày nào bom đạn cũng giội xuống “đường phố không dài thêm một mét/ ngày mỗi nhiều thêm những viên gạch nát” (bài Ghi chép trong thị xã đổ nát); có trận địa Hàm Rồng những đêm trăng sáng (bài Vầng trăng tôi nhớ); có những con người hì hụi đào địa đạo ở Vĩnh Linh, nơi “đất như son đặc lẫn đầy vào đêm” (bài Tôi hát bài hát trái tim); có loài cây nơi hải đảo lá đỏ như thấm vào mây mùa thu, “đưa máu yêu nước lên trời/ làm hoa nở - ấy là đời kim cang! (bài Đời cây kim cang); có cả tâm trạng nhà thơ trở về quê hương sau nhiều năm xa cách, không gặp người xưa, mà chỉ thấy:

Sông Chu chiều mùa đông

nước trôi bảng lảng

sương buông mờ cát trắng

cánh buồm xa

như một người lận đận

vừa bắt đầu một cuộc chia ly

(bài Sông Chu).

Trong cuộc đời không hiểu Anh Chi đã phải vật lộn với số phận thế nào để vươn lên, tự khẳng định mình, song qua những bài thơ nặng trĩu tâm tư, độc giả thấy anh là người thật nhiều nghị lực, không chỉ biết vượt qua nhọc nhằn vật chất mà còn bước cao hơn, đi vào chiếm lĩnh văn hóa, sáng tạo thơ ca. Và ở địa hạt đòi hỏi phải có tâm hồn, học vấn, tài năng này, anh đã thành công. Sự thành công của anh dù còn khiêm tốn, song người đọc không thể dễ quên những bài thơ đã thể hiện tới chổ thẳm sâu cái tôi trữ tình của anh, như các bài Tự bạch, Một chấm buồn nhỏ xíu giữa rừng, Xương rồng khô khan, Thuyền than lại đậu bến Than, Chiều mưa như khói, Giấc mơ, Văn thơ...Trong tập Tự bạch, bài thơ nào cũng có ý hay, câu thơ hay, nhưng mấy bài vừa dẫn trên, theo tôi cảm nhận, là những bài toàn bích, đã được Anh Chi vắt kiệt tâm sức để viết nên.

Mỗi nhà thơ hầu như có một điểm xuất phát riêng khi đến với thơ cũng như có một ngôn ngữ với những tiết tấu, âm luật riêng để biểu đạt cái tôi trữ tình của mình, do đó cũng tạo nên một phong cách riêng cho thơ mình. Phong cách riêng, cái hay riêng của thơ Anh Chi không bởi tài hoa bẩm sinh “hạ bút như thiên thành”, mà là sự chắt lọc đến “nhọc nhằn”, những suy ngẫm, những chiêm nghiệm, ước mơ anh đã tích cóp được từ chính cuộc đời mình. Cuộc đời ấy đã được anh huyền thoại hóa thành bài Giấc mơ: “Tôi mơ thấy mình xưa là cát bụi/ Mẹ lấy nước giếng ở trên trời/ Hòa thành nhão mềm, quánh dai, khô quẹo/ Mẹ nặn ra tôi, đem tặng cho đời”. Được sinh ra làm người, song số phận nghiệt ngã cứ ném anh “ngã dụi” xuống “tơi bời” để rồi lại “tan thành bụi”! May lại có Mẹ cao cả tái tạo cho sinh thành lần nữa:

Nhưng bụi này đã đầy hồn và máu

Mẹ càng xót thương, lại ngào nặn tôi

Vừa nên hình hài tôi đã vùng dậy

Vụt đuổi theo những mộng ước trần đời

Bóng dáng người mẹ đã khuất cùng những hình ảnh quê hương với sinh cảnh vất vả của bao con người nơi lưu vực sông Mã đã luôn ám ảnh tâm trí Anh Chi, và nó thành hồn thơ anh: “Cuối sông bao người kiếm cá/ đầu rừng bao người đốt than/ xót ai nơi góc bể/ thương ai chốn đầu non/ sông dài biệt tăm con cá lội/ ai ngóng ai/ chớp bể mưa ngàn...” (bài Đất). Bài Một chấm buồn nhỏ xíu giữa rừng đã khiến tôi xúc động rất nhiều bởi hình ảnh một em bé miền núi đôi mắt buồn, trong và ngây dại mà thi nhân ngẫu nhiên gặp giữa rừng: “Chung quanh rừng núi điệp trùng/ những lối đường sơn tràng hoang dã/ bé em thui thủi/ như một chấm buồn nhỏ nhoi”. Nhìn em bé trên con đường heo hút, nhà thơ không cầm lòng được: “từ xa, rất xa/ tiếng rìu sơn tràng vọng về/ tiếng rìu khẽ như một hơi thở dài...”

Tiếng rìu khẽ như một hơi thở dài hay là tiếng thở dài buồn thương của chính nhà thơ trước cảnh nhiều em bé miền núi phải sống thiếu thốn về vật chất, văn hóa. Nhưng nhà thơ làm gì được ngoài một nỗi day dứt:

và lần đầu tiên tôi thấy thơ bất lực

trước bao ý nghĩa của nỗi buồn

dù nỗi buồn chỉ như một chấm nhỏ

giữa đại ngàn mênh mông

Anh Chi hình như nghĩ ngợi rất nhiều về thân phận nhà thơ. Đây là câu chuyện hàng ngàn năm trước, người xưa đã bàn luận nhiều. Âu Dương Tu, một trong tám đại gia thời Đường – Tống (Trung Quốc), khi bàn về thơ, đã nói: “Ta nghe đời thường nói, nhà thơ hiển đạt thì ít mà cùng khổ thì nhiều. Lẽ nào lại như vậy chăng! Phải chăng những vần thơ hay mà đời thường lưu truyền là thơ của những người cùng khổ?”. Những người cầm bút, những nhà thơ, ai cũng quen nghe các câu như: “Văn chương thiên cổ sự”,“Thi nhân đầu bạc sớm hơn ai”... Đầu bạc sớm phần nhiều vì lo chuyện cơm áo. Thi hào dân tộc Nguyễn Du từng sống trong cảnh: “Thập tải độc thư bần đáo cốt/ Thực vô mục túc, dạ vô chiên” (Mười năm đọc sách nghèo thấu xương/ Ăn không rau muống, ngủ không chăn). Đau khổ và bị bạc đãi, nhưng những nhà thơ chân chính, đích thực, vẫn chấp nhận thân phận ấy và vẫn vắt kiệt sức để sáng tác nên những câu thơ ru giấc ngủ êm cho những con người có cuộc đời bất hạnh:

Đêm đã thật khuya mưa bụi đầy trời

em cứ cuộn mình như cái kén nhỏ

lời thơ anh ru mềm mại như tơ

hãy ngủ êm như chưa từng đói rét

chưa từng cực nhọc chưa từng đắng cay

(Bài Thơ ru bạn đường)

Bài Gửi ngôi sao khe khẽ hát cũng là một bài thơ hay, tác giả “tự bày tỏ” điều mà cổ nhân gọi là “Thi dĩ ngôn chí”. Nhưng những suy nghĩ, sự trăn trở đau đáu nhất của Anh Chi về thân phận nhà thơ được anh gửi gắm nhiều ở bài Cỏ lau. Không giống như các loài hoa hồng, hoa sen được chăm sóc nở hoa rực rỡ, cỏ lau ngay từ thuở sơ khai đã “thành mái đầu bạc”, đã có “thân phận buồn”. Nhà thơ cũng vậy, giống như phận cỏ lau. Họ sinh ra đã khác một số đồng loại, kẻ thì mưu bá đồ vương, kẻ thì sống trong ngọc ngà nhưng lụa... Còn nhà thơ, sống phận thi nhân,thường hót như đau thắt lòng. Và như là một định mệnh:

Phận này không thể đổi thành phận khác

cỏ lau không thay được giọng vi vút xa xôi

thi nhân thì phải hót đến thắt ruột...

Một triết gia Hy Lạp cổ đại nói đại ý: “con người như cây sậy, nhưng là cây sậy biết tư duy”. Thân phận thi nhân cũng như “cỏ lau” nhưng là một thân phận không hề yếu đuối mà mang trong mình đầy ắp nội lực sáng tạo, không chịu thay đổi phận đời, cứ sống để viết, để cất lên từ nơi sâu thẳm tâm hồn tiếng thơ nhân ái “thương khó” khôn nguôi với mong mỏi:

Tôi mong người ta yêu thương văn nhân

như yêu hoa, yêu áo cơm

như thương nước mắt

thương máu có thể hóa ngọc

yêu những chữ đẹp như vết thương

chữ chất đầy khổ đau mộng ước

chữ dậm chân đấm ngực kêu trời…

(Bài Văn thơ)

Thơ Anh Chi xoáy sâu vào cái tôi của mình, nhưng không phải cái tôi nhỏ nhoi, yếu hèn, mà là cái tôi mạnh mẽ, không cam chịu, một cái tôi kiêu hãnh. Tôi yêu thích thơ anh chính là yêu thích cái cốt cách ấy, bản lĩnh ấy.

Trong bài Văn thơ, Anh Chi viết:“Dường như mông lung là đặc tính của văn thơ”. Đúng là Anh Chi có những tứ thơ mông lung: “em đã chìm vào/ cơn mưa như khói/ một lần xa xưa/ mưa thời trẻ dại” (bài Chiều mưa như khói). Tuy nhiên, đằng sau cái cảm quan vũ trụ “mông lung” ấy vẫn hiện rõ sự suy nghĩ nhọc nhằn từ cuộc sống thực mà Anh Chi nặng tình gắn bó. Trong cuộc sống đó, có người mẹ già “những chiều mùa đông, vun lá khô đốt đầy mùi khói (bài Cho thời thương khó); có những người bạn văn chương với phận số bất hạnh như Phùng Gia Lộc, Đào Ngọc Vĩnh “Thơ như người, như số phận vậy/ Có khi đẹp đau lòng như một vết thương” (bài Tưởng nhớ Đào Ngọc Vĩnh)…; và nhà thơ bày tỏ:

Có lẽ chính vì thế

Tôi gắn bó với đời

Bằng mối tình nặng nhọc

Nức nở mà sinh sôi”

(bài Tự bạch)

Thơ Anh Chi mang đầy hơi thở cuộc sống, chất liệu sống. Ngôn ngữ thơ anh cũng là ngôn ngữ của đời sống. Nhiều bài thơ của Anh Chi tựa như thơ văn xuôi tự sự, đọc tưởng như thiếu gọt dũa, trau chuốt. Song nghĩ cho cùng, “nghệ thuật chỉ làm nên câu chữ, tâm hồn mới làm nên thi sĩ”. Sáu mươi bài thơ trong Tự bạch là dấu ấn sâu đậm của một thi sĩ đích thực trong đời sống thơ ca.

Nguồn Văn nghệ số 1+2/2018

Tin khác

📄xem thêm tin cùng chủ đề

0 bình luận

✎Write Comment

Bình luận

Tin đọc nhiều

GIỚI THIỆU TẬP THƠ “NHỮNG SỐ HẠNG YÊU THƯƠNG” CỦA NHÀ THƠ HOÀNG LIÊN SƠN

Tác phẩm và dư luận