Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp

VINH HUỲNH(VH):  Chào tiên sinh, hồi này văn chương thi họa của người ra răng ? 

NGUYỄN HUY THIỆP (NHT): Tôi gác bút lâu rồi,  bây giờ có ai đến  tào phào như ông thích thì ghi lại thôi. Còn tôi thở ra ý nghĩ trong lòng đã thấy chán rồi, viết sao được mà viết nhiều nó nhàm, bọn trẻ nó ghét nữa.

VH: Người ta bảo truyện của tiên sinh cứ ác ác thế nào ấy ?

NHT:  Đâu có, nhân đạo đấy chứ, nhưng nhân đạo gồm cả thiện ác. Thiện ác là tương sinh ông ạ.

Trong Mưa Nhã Nam tôi đã  nói: “Điều thiện buồn tẻ vì nó nhạt nhẽo
                                         Điều thiện tầm thường vì nó an toàn
                                         Điều thiện tệ hại vì nó giết đi đam mê
                                         Anh có sợ điều thiện không?
                                        Chị có sợ điều thiện không?
                                        Và em nữa?
                                        Em có bao giờ ghê tởm điều thiện
                                       Bằng như điều ác?

Thiện Ác là thị phi, 2 cái nó là như  nhau.  Tội lớn của văn học mình là sơ lược hóa con người,  nghĩ đời, nghĩ xã hội, chính trị đơn giản quá. Thực ra con người cực kỳ hóc hiểm và kinh lắm.

VH: Đúng vậy, con người ta luôn luôn có tính hai mặt. Em khoái nhất là tác phẩm “Tội ác & Trừng Phạt” của Doxtoiepxki. Raskolnikov là hiện thân của con người, tuyệt vời nhân văn nhưng cũng là một tội đồ, chính vì hai cái mâu thuẫn ấy khiến đầu anh ta lúc nào như một thùng thuốc súng, căng thẳng chứa chất, bức bối nung nấu, những căm uất, dằn vặt ám ảnh sám hối thường trực vì lẩn tránh tội lỗi nhưng lại đầy quyền năng của một  tâm hồn cao thượng:   "Ta là con sâu con bọ run rẩy hay ta có quyền lực?"

  Là con người hay là dã thú. Tiên sinh có thể khẳng định được ở anh chàng này không ?

NHT: Văn học ngoại nó tinh vi lắm, bọn sinh viên ngoại nó tốt nghiệp đại học xong là oách  lắm.

VH: Có lần em đi trên đường với một cậu kỹ sư cơ khí người Đức tên  là Alexander Auer, khi thấy em lôi cuốn tuyển truyện Kafka ra đọc. Cậu ấy hỏi “Cậu đọc cái gì đấy ?” “Frank Kafka”- Em đáp với vẻ  tự hào, của một chú dễ Trũi lần đầu được nhìn thất bầu trời qua lỗ hang tí tẹo. “Bây giờ cậu mới đọc đến ông đó à, chúng tôi học từ cấp hai rồi, lâu quá rồi.”.  Trong khi thiên hạ đã phổ cập văn chương kinh điển thì em dám chắc, hỏi đa số sinh viên (Kể cả ngành xã hội) không dễ mấy người biết đến tên tuổi này  

NHT:  Không những đơn giản hóa mà người ta còn dựng nên một chủ nghĩa nhân đạo mơ mộng, đấy là ảo tưởng, nó làm cho người ta mê đi, vẽ ra một thứ nhân đạo dở hơi.

***

NHT: Văn chương nó làm một món chơi sang. Nó  làm cho cuộc đời mình lý thú, nó có giá trị cộng đồng. Đời người được  mấy chục năm, họp hành, bon chen làm gì cho nhọc

VH:  Vì văn chương nó làm một món chơi đầy ngẫu hứng trên nền tư tưởng

 NHT: Người viết cần  một khoảng trống tự do rất cao. Cần phải có tư tưởng, Tư tưởng cũng chả phải cái gì ghê gớm đâu nhưng phải có. Đọc một cái có tư tưởng nó khác. Không thì chết.  Nó phải là triết, chứ cứ loanh quoanh thì không có văn chương đâu

VH: Anh là bậc thầy  về khoản đó, nhưng nhiều khi anh viết vẫn như dạy đời ví dụ như lời của thầy giáo Triệu trong bài học nông thôn nói về tự do chẳng hạn

NHT: Văn học quan  trọng lắm,những bài luận văn thi Đình ngày xưa ghê lắm, đề ra vấn đề Phương Tây sang nước ta thì cần cải cách thế nào. Nêu lên những cải  cách đất nước thế kinh bang tế  thế. Vua đọc là biết ngay loại như thế nào

VH: Văn học nó là hồn cốt dân tộc

NHT: Mỗi dân tộc đều có một thể thơ cổ truyền và đấy nó là gốc gác …

VH: Nhưng niêm luật của mình ngày trước thì chắc là copy từ  thơ Đường (theo)

NHT: Ờ mình thì vẫn bắt  nguồn từ những cái văn hóa Trung Quốc nhưng các cụ nhà mình Modified (Mô đi phê) đi. Các cụ bắt làm thơ một chữ, hai chữ,  ba, bốn, năm, sáu, bảy, tám, chín chữ nhưng lớn lên tuyệt đối cấm, hễ thấy  làm thơ là đánh vì thơ là suy đồi. Thế đâm ra cái đám làm thơ nó nhăng nhít, nó phá vỡ từ trong lòng, nó dễ  ảnh hưởng đến gia đình, đến xã hội. Tôi nghĩ  có 3 loại thơ:

Loại 1: Thơ thiên tài là của cái bọn choai choai 15-20 tuổi,  giai đoạn dạo xưa như Bọn Xuân Diệu,  Tế Hanh, Chế Lan Viên, Huy Cận … nó là chân khí, nguyên khí…  Thơ ở  tuổi này nó hay, vì nó trẻ trung  như gái đồng trinh, như  trai tân ấy sướng lắm. Chả có khái niệm, chả có học thuyết này nọ nọ kia gì cả.

VH: Nó từ tiềm thức bật lên, nhưng mà :              

Anh hoa phát tiết ra ngoài

Nghìn thu  bạc mệnh một đời tài hoa

NHT: Đúng đấy, văn chương  là công việc nặng cuả đàn ông, nó tiêu diệt trí tuệ  & thời gian rất kinh. Không cẩn thận lộ thiên cơ, ám vào số phận gia đình con cái, nó phá tan cả bản thân. Người ta bảo kiếm khách vô tình, chữ nghĩa cũng thế

VH:  Lời đã nói như mũi tên bay ra …

NHT: Trung Hoa có truyện “Đa tình kiếm khách, vô tình kiếm”đọc hay lắm. Với Nguyễn Tuân, Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng Phụng hay như tôi, người ta cứ bảo là kiêu bạc nhưng có phải đâu, bản chất của chữ nghĩa nó thế, nó là KINH, là KỆ cơ mà

Loại 2: Khi trưởng thành, có gia đình  rồi, thơ phải nói cái  chí con người: chí của Tú Xương, Nguyễn Khuyến là chí thanh cao. Nhiều tay chí cao,chí lớn trùm thiên hạ. Mao Trạch Đông lúc  24 tuổi đứng trên núi Tiêu Sơn mà rằng:  Trên là Mây, ta đứng đây cách trời 3,3 thước (3,3 thước theo thước đo của Trung Quốc đúng bằng chiều cao của lão), đấy ông thấy không, thơ phải NGÔNG  như thế chứ

Ở ta xưa có Nguyễn Hữu Cầu làm thơ hoàng tráng:

          Bay thẳng cánh muôn trùng vân hán

          Phá vòng vây bạn với kim ô

Mấy ông cách mạng nhà mình như Xuân Thủy là cũng kinh đấy chứ, có đùa được đâu. Thơ nó HÙNG lắm.

VH:  Theo anh trí hay chí

NHT: Đám thơ mới nó oách lắm ông ạ,Nguyễn Bính cũng là  chí tình

VH: Duy tình

NHT: Thì cũng vậy thôi

VH: Theo tiên sinh nếu Nguyễn Bính có thêm Tây học thì  thơ có khá hơn không

NHT: Không, ông ấy là “ chân quê” rồi, giống như Xuân Diệu là Tây cao cấp rồi, lệch kênh là hỏng, hỏng to.

VH:  Làm thơ hiện đại đến Tây cũng phải phục chắc là Hàn Mặc Tử

NHT: Tay này được thiên chúa giáo đẩy lên, người ta coi như Thánh !!

VH: Đâu phải  vậy tiên sinh, do ông ta bệnh Phong  phải  tách ra sống biệt lập trên đảo ở Phú Yên được các bà xơ tận tâm chăm sóc nên cảm kích quá mới làm thơ về thiên chúa đấy chứ. Ông này chỉ số IQ cao, học giỏi  lắm, Tây định đưa qua Pháp học nhưng chẳng may mắc bệnh. Thơ Hàn có đầy chất nhục cảm của  thơ Tây hiện đại

NHT: Đấy là loại oách nhất. Còn lại là loại thơ bình thường, lăng nhăng...được người ta đôn lên chứ chẳng có ý nghĩa gì

VH: Theo tiên sinh thi sỹ nước mình liệu được mấy người  ?

NHT: Đáng kể: Nguyễn  Trãi, Nguyễn Du, Nguyễn Gia Thiều… 

VH: Hồ Xuân Hương ..

NHT: Hồ Xuân Hương là nhân vật huyền thoại rồi, tôi nghĩ ít nhất phải có mấy người ghi thêm vào đấy

VH: Ý tiên sinh là có một dòng thơ Hồ Xuân Hương và  dân gian đồng sáng tác khuyết danh lấy tên Hồ Xuân Hương

NHT: …

VH : Em nghĩ thơ Hồ Xuân Hương quá độc đáo và quá khó để cho ai đó học theo, nên chắc đó là như nhất Hồ Xuân Hương

…

VH: Mảng tiên sinh viết về các  văn nhân là một ĐẶC SẢN NGUYỄN HUY THIỆP; Em rất thích hai cái viết về Nguyễn Bính(“Hạc và bay vừa kêu thảng thốt”) & Tú Xương(“Thương cả cho đời bạc”), tiên sinh là một thầy tướng cao tay có thể đọc vị của các văn nhân như thần. Nhưng em thích nhất truyện “Bài Học Tiếng Việt” quả là tuyệt chiêu. Âm dương cách trở vậy mà tiên sinh đọc vị  Vũ Trụng Phụng vanh vách như một ông bạn chí cốt vậy. Tiên sinh khắc họa đươc cái chất khinh bạc, sự ngất ngất của một thiên tài, vì một niềm đam mê mãn tính của một ông ông…..

NHT: Ông vua, vua phóng sự Bắc Kỳ, nhưng ở trong đấy là cả một tư tưởng về tiếng Việt  của tôi. À mà tôi cũng có một tập lấy tên là “Tình Yêu - Tội Ác & Trừng Phạt-  trong này có  “Bài Học Tiếng Việt”

VH: Biên độ dao động của tiên sinh, rất rộng, tiên sinh  cầm bút như kiếm sỹ lao vào chỗ không người, không khoảng nào không  xông vào.

NHT: Nó cũng là chán đời thôi ông ạ, chán nhể

VH: Nhưng em khoái món truyện ngắn  của tiên sinh nhất, truyện ngắn  của tiên sinh là đỉnh cao.

NHT: Ờ nó như hòn đá ném xuống nước từ đó các vòng sóng tỏa ra, như một cái đinh ấy.

VH: Có một bài luận văn so sánh của Nguyễn Huy Thiệp & Ma Văn Kháng. Luận văn này đọc vị rất trúng phoóc văn phong của tiên sinh và Ma Văn Kháng. Trong đó nêu rằng Văn của Ma Văn Kháng là lối viết thể hiện cái nhìn  toàn tri nghĩa là  cái gì tác giả cũng biết và  bày hết lên trang  viết khiến người đọc có cảm giác như đang “bị dạy” trong khi đó văn của tiên sinh lại tiêu thổ hết các yếu tố râu ria chỉ lộ ra, xoáy vào bản chất câu truyện nom rất “lạnh lùng”  khách quan

NHT: Ờ trong nghề biết nhau ngay ấy mà; Mỗi người một kiểu, ông Kháng ông ấy có nhiều cảm hứng, viết rất khỏe. Nhưng  văn học cần cô đọng nó đơn giản “Tâm Viên Nhĩ Mãn”, tâm người như con Vượn, chữ nghĩa như con Ngựa. Chữ nghĩa phải thật thanh đạm, đơn giản. Ông cứ đòi nhanh là loạn tâm đấy. Các cụ lấy đơn sơ tiết chế cô đọng.

VH: Viết như trời đất, cỏ cây. Không hiểu tiên sinh đã đọc truyện của  Raymond Carver chưa chứ theo em thì đấy là một tay viết cừ khôi, tự nhiên đến độ siêu phàm khiến người đọc tưởng như không phải đấy là tác phẩm mà chính là cuộc sống 

NHT: Ờ  thế thì nhất.

VH: Cám ơn tiên sinh, nhân đây xin được thỉnh thị ý kiến của tiên sinh về việc nhóm chúng em  mưu toan ra tập Tân Văn

NHT: Tân văn à, sao lấy tên cổ lỗ sỹ  thế, như là cái thời kỳ 30-45, tôi không thích cái tên này. Tôi tưởng các ông có tham vọng khát khao làm cái tạp chí gì lớn lớn mừng quá, thiếu gì tên mà để tên đấy

VH : Hội em cũng đã chọn nhiều tên, “Tác Phẩm Mới”, “Ấn Phẩm Mới” gì đó, nhưng  để ôm hết ý là truyền tải các tác phẩm mới hoàn toàn thì  toàn trùng lắp

NHT: Các ông phải vận động đầu óc, phải là một cái gì chứ, sao lại cùn mòn như  thế nhỉ

VH: Vâng, cần phải nghĩ thêm, kiểu như văn Mô Đéc chẳng hạn

NHT: Các đám trẻ của ông phải là chính. Các ông phải làm một cái gì ra hồn chứ. Nó phải hoà nhập với trong nước, khu vực & thế giới. Đừng nghĩ nó là một trò chơi kiểu nhóm, lèm nhèm,  vớ vẩn, không hay. Các ông cần phải tìm một đám trẻ. Bọn già làm cộng tác viên lăng nhăng thôi. Đừng cho can thiệp  vào.  Bọn đại học này kia chẳng hạn, ví dụ như sinh viên ở đại học  Vinh, đại học  Hồng Đức gì đấy.  Phải tìm được vài ba người làm một cái tạp chí đáng kể, tử tế, phải có ý thức làm một cái gì đấy nên hồn. Chứ tiền tiêu vào những thứ quá vô ích: Chơi gái, uống rượu Tây làm gì chán lắm. Tôi có cô bạn ở  Sài Gòn mua đất 400 m² làm cà fê bảo lấy tên Cà Phê NGUYỄN HUY THIỆP.  Nhưng mà làm gì trong  khi đấy chỉ cần bỏ ra một ít tiền thôi nhưng mình có thể có một sản phẩm tinh thần rất oách và chơi được lâu. Cửa sắt với lầu son tầng cao hoa đá lát làm gì, các cụ ngày xưa bảo đấy là  núi ròi bọ. Các ông phải có ý thức bảo vệ văn hóa, bảo vệ tiếng Việt chứ không thì chết, không còn tiếng Việt chỉ còn cướp giết hiếp, tệ nạn sẽ lan tràn. Ông bảo cái bọn bảo vùng cao nguyên nó đặt tên con là Sony, Honda có chết không chứ!

Nguyễn Vinh Huỳnh (ghi lại)