Nhà văn Nguyễn Trường

 Kiến thức và tầm văn hóa của công chúng ngày nay cao, đòi hỏi văn học phải đổi mới, phải hiện đại, nhiều kiến thức hơn ngày xưa. Thời nào cũng đòi hỏi trình độ người viết phải đáp ứng yêu cầu của độc giả thì công chúng mới chấp nhận và bỏ tiền ra mua sách. Nói rằng văn học bây giờ không HAY bằng ngày xưa là chưa đúng mà nên nói là các tác giả bây giờ đang cạnh tranh khốc liệt với nhiều loại hình văn hóa khác thì đúng hơn. Văn học cùng âm nhạc đã có mấy ngàn năm độc quyền thì nay đang bị các loại hình khác thách thức vị trí độc tôn nhưng không vì thế mà bị loại bỏ.... Dưới đây là cuộc phỏng vấn của phóng viên Văn nghệ nhân dịp ông vừa nhận giải thưởng cuộc thi Truyện ngắn trên báo Văn nghệ

PV: Thưa nhà văn Nguyễn Trường. Nhà văn Khuất Quang Thụy – Tổng Biên tập báo Văn nghệ đã từng bày tỏ: Điều khó khăn nhất trong cuộc thi truyện ngắn lần này là có tìm được giải Nhất hay không. Điều này cho thấy, cuộc thi đang thiếu những tác phẩm, tác giả nổi bật. Tuy nhiên, cuối cùng thì giải Nhất đã lộ diện. Xin chúc mừng ông đã giành giải cao nhất của cuộc thi truyện ngắn báo Văn nghệ 2015 – 2017. Ông có thể chia sẻ cảm nghĩ riêng về giải thưởng và hành trình của cuộc thi với độc giả báo Văn nghệ hay không?

Nhà văn Nguyễn Trường: Giới văn chương nước ta có chung quan niệm: Báo Văn nghệ là “ngôi đền thiêng”. 70 năm qua, nhiều nhà văn đoạt giải thưởng báo Văn nghệ rồi từ đó làm nên sự nghiệp văn chương. Báo Văn nghệ là địa chỉ văn học hàng đầu Việt Nam. Nhiều tác giả trẻ cho rằng, in được truyện ngắn ở báo Văn nghệ đã khó, đoạt giải thưởng truyện ngắn ở cuộc thi của báo Văn nghệ còn khó hơn nhiều và là chứng chỉ đáng tin cậy của nghề văn. Tôi rất vui mừng đã đoạt giải Nhất cuộc thi truyện ngắn báo Văn nghệ lần này. Còn hành trình tham gia cuộc thi ư? Khi có cuộc thi, tôi viết, chăm chút từng câu, từng chữ, cứ viết cho thật hay cái đã, rồi gửi dự thi. Thật bất ngờ chùm truyện ngắn của tôi đoạt giải cao nhất, rất biết ơn Ban Sơ khảo, Ban Chung khảo đã làm việc nghiêm túc, công tâm, chọn ra những tác phẩm hay trong hơn 3000 truyện ngắn dự thi để trao giải Nhất.

 

PV: Không nhiều nhà văn, người viết văn có thể giành được giải thưởng cao nhất tại các cuộc thi văn chương. Mặc dù, mỗi năm trên cả nước có ít nhất hai, đến ba cuộc thi viết. Thế nhưng, dấu ấn của các cuộc thi đó rất nhạt mờ. Ngay cả những tác giả đoạt giải cao nhất, không ít người đã nhanh chóng…biến mất trên văn đàn. Điều này xảy ra ngay cả với những tác giả đoạt giải cao nhất ở những cuộc thi văn chương uy tín, chất lượng nhất như cuộc thi của báo Văn nghệ và Tạp chí Văn nghệ Quân đội. Hiện tượng tỏa sáng và vụt tắt rất nhanh này, theo tôi có lẽ chăng là một thách thức đối với những giải Nhất, thưa nhà văn?

Nhà văn Nguyễn Trường: Cần phân biệt: Giải thưởng là đánh giá của một hội đồng để chọn ra các truyện ngắn tốt nhất tham gia dự thi với các tiêu chí của cuộc thi. Còn nhà văn phụ thuộc vào sự nghiệp văn chương đóng góp cho đời và được nhiều độc giả đánh giá trong một khoảng thời gian dài với nhiều tiêu chí.

Do đó, theo tôi, không nên đồng nhất một khoảnh khắc với một giai đoạn sáng tác. Hiện tượng có một số tác giả đoạt giải quán quân các cuộc thi truyện ngắn rồi nhanh chóng “ biến mất” cũng là lẽ thường trong đời sống văn học.

Nhà văn tồn tại nhờ tác phẩm, do đó phải học hỏi, tích luỹ vốn sống, vốn kinh nghiệm, khổ công sáng tác mới có tác phẩm giá trị, không thể vì được giải thưởng mà tự nhiên viết lên tay.

 

PV: Vâng. Đúng là để giải mã hiện tượng một phút huy hoàng rồi chợt tắt đó, có nhiều người cho rằng trách nhiệm của một tác giả đoạt giải cao nhất chỉ nằm trong phạm vi cuộc thi đó mà thôi. Nghĩa là rời khỏi cuộc thi, tác giả đó phải sống với đời thường của họ. Đời thường thì có thăng, có trầm, mà văn chương là lộc trời cho, không phải ai muốn cũng được, ai giữ cũng được, ai rũ bỏ cũng xong. Thế là tôi lại nhớ đến một nhà văn cho ý kiến về văn chương đương đại nước nhà. Ông ấy nói nhiều năm trở lại đây, văn chương nước ta…không hay nữa. Chúng ta thừa nhiều thứ, nhưng thứ duy nhất thiếu là HAY. Nhà văn có thể trả lời giúp chúng tôi về ý kiến của nhà văn nọ hay không?

Nhà văn Nguyễn Trường: Mỗi thời đại có yêu cầu riêng của nó. Ta đang sống trong thời đại mà cuộc cách mạng 4.0 tác động đến toàn bộ cuộc sống trong đó có văn chương. Kiến thức và tầm văn hóa của công chúng ngày nay cao, đòi hỏi văn học phải đổi mới, phải hiện đại, nhiều kiến thức hơn ngày xưa. Thời nào cũng đòi hỏi trình độ người viết phải đáp ứng yêu cầu của độc giả thì công chúng mới chấp nhận và bỏ tiền ra mua sách. Nói rằng văn học bây giờ không HAY bằng ngày xưa là chưa đúng mà nên nói là các tác giả bây giờ đang cạnh tranh khốc liệt với nhiều loại hình văn hóa khác thì đúng hơn. Văn học cùng âm nhạc đã có mấy ngàn năm độc quyền thì nay đang bị các loại hình khác thách thức vị trí độc tôn nhưng không vì thế mà bị loại bỏ.

Nhiều tác phẩm của các nhà văn hiện đại có giá trị, nhưng độc giả bây giờ trình độ văn hóa cao hơn, kỳ vọng vào nhà văn nhiều hơn và có nhiều lựa chọn giải trí hơn nên tạo cảm giác thiếu vắng tác phẩm HAY.

Tôi xin nói thêm: về cái HAY, thì không nên (và rất khó để) so sánh giữa xưa và nay vì nó phụ thuộc nhiều yếu tố, kể cả những yếu tố ngoài văn chương. Chẳng hạn biết đâu bây giờ số người “mê” thơ Xuân Diệu lại ít đi trông thấy, dẫu cho thi sĩ này là “Ông Hoàng của tình yêu”, vì bây giời người ta yêu... khác xưa rồi...và khóc... cũng khác xưa!?.

Cụ thể hơn là rất nhiều nhà văn ngày nay đã đổi mới thi pháp, họ không viết về cái gì mà viết như thế nào, họ không còn coi trọng đề tài mà chuyên chú vào thi pháp, nên đọc họ khá hiện đại.

Hồi tôi học ở Trường Viết văn Nguyễn Du, được nhiều thầy đến giảng, trang bị cho chúng tôi nhiều kiến thức và các trường phái văn học hiện đại phương Tây, tuy nhiên tôi không chạy theo kiểu làm dáng trong cấu trúc truyện ngắn hay tiểu thuyết mà phải biến nó thành cách kể của chính mình. Tôi thích cách thể hiện của nhà văn Lê Minh Khuê, ở “Làn gió chảy qua” chị cũng rất hiện đại, nhưng không hề thấy chị học một trường phái nào của văn học hiện đại phương Tây. Nói như ngôn ngữ võ thuật “ vô chiêu thắng hữu chiêu”, cái mục đích cuối cùng của tác phẩm vẫn là hiệu quả của nó đưa đến cho người đọc như thế nào.

 

PV: Tiêu chí của báo Văn nghệ khi tổ chức cuộc thi viết truyện ngắn là tìm được những nhân tố văn chương mới, độc đáo, toàn diện về mọi mặt, thể hiện rõ nét nhất đời sống của nền văn chương đương đại. Nói cách khác, cuộc thi không chỉ cần HAY, mà còn cần những điều rất MỚI. Vậy MỚI ở đây là gì? Tên tuổi lần đầu xuất hiện? Phong cách đặc biệt nhất, hay những tác phẩm chạm đến những rung cảm sâu xa nhất trong lòng người đọc? Nhà phê bình Bùi Việt Thắng nhận xét chung: Ở cuộc thi này, những tác phẩm viết hay nhất là những tác phẩm viết bằng ngôn ngữ, bút pháp giản dị nhất. Điều này có thể đúng, nhưng không lẽ chúng ta đang càng ngày càng rời xa tiêu chí tìm đến những phong cách mới, độc đáo, sáng tạo hơn là những điều dễ viết, dễ hiểu, dễ cảm nhận, thưa nhà văn?

Nhà văn Nguyễn Trường: Báo Văn nghệ là cơ quan của Hội Nhà văn nên tiêu chí của truyện ngắn in ở báo Văn nghệ là phải HAY, tiêu chí của cuộc thi càng cần phải tìm ra cái MỚI và HAY, không phải là tác giả mới mà là phong cách mới, nhưng phong cách mới đó phải chạm đến những rung cảm sâu xa nhất trong lòng người đọc, hai cái đó là một, không thể tách rời. Còn thủ pháp mới rất đa dạng, người thì viết theo thủ pháp dòng ý thức của nhà văn William Faulkner, Kawabata Yasunari, Hemingway… người thì viết theo dòng văn học hiện thực huyền ảo của Mỹ La Tinh như G.GMacquez, hay hiện sinh chủ nghĩa như Frank Kafkaz .. Nhiều cây bút ở ta chịu ảnh hưởng của dòng văn học hiện thực huyền ảo Mỹ La Tinh mà tiểu thuyết “Trăm năm cô đơn” của G.GMacquez là ví dụ. Một số truyện ngắn của ta bắt chước truyện ngắn “Tuyết trên đỉnh Kilimanjaro” ở thủ pháp dòng ý thức và thời gian đồng hiện, chỉ cần giở truyện ngắn ra thấy những đoạn in nghiêng là đoán được tác giả dùng kiểu viết này. Bây giờ đòi hỏi ở cuộc thi truyện ngắn những cái MỚI đó ư, họ viết cả nửa thế kỷ nay, thậm chí cả thế kỷ nay, như chủ nghĩa hiện sinh đã lụi tàn ở phương Tây từ những năm 50 của thế kỷ trước, bây giờ ta bắt chước đưa về Việt Nam ư? Mới trước hết là vấn đề tác phẩm đặt ra là mới, hoặc vấn đề cũ nhưng được nhìn nhận dưới góc độ mới đem lại cho độc giả nhận thức sâu sắc hơn và nâng lên tầm trí tuệ cao hơn. Mới mà không hay thì không ai đọc, nhưng hay thì do “ý tại ngôn ngoại” nên làm cho độc giả ấn tượng, liên tưởng… và tự tìm ra cái mới.

Theo ý kiến cá nhân tôi, mới không chỉ là phong cách, vì phong cách viết chỉ là hình thức, nó phải phù hợp với nội dung. Phong cách không có ai nghĩ ra, do phải tìm cách thể hiện hay nhất truyện của mình mà nó xuất hiện cách kể phù hợp, gọi là phong cách. Và có lẽ vì lý do đó nên khi thời đại đặt ra yêu cầu thì sẽ có nhà văn đáp ứng với phong cách mới phù hợp.

Ta chỉ nên học những thủ pháp hiện đại có chọn lọc và Việt hóa một cách nhuần nhuyễn. Những truyện ngắn không nên sa đà vào việc chống tiêu cực, những chuyện xã hội vụn vặt hay thuần túy thời sự, những cái đó báo chí sẽ mạnh hơn, nhanh hơn. Truyện ngắn hay đặt ra những vấn đề cốt tử của dân tộc, của đất nước ta hiện nay, trong bối cảnh giao thoa nhiều sắc tộc trên thế giới. Đó có phải là cái MỚI, cái mới mang tầm nhân loại?

Giải Nobel văn học 2016 trao cho Bob Dylan, người Mỹ vì “Tạo ra những biểu đạt mới trong tuyền thống âm nhạc vĩ đại của Mỹ”. Chưa bao giờ giải Nobel văn chương trao cho tác giả bắt chước các trường phái văn học ngoại lai mà thường chú trọng vào các tác giả đi sâu vào tâm thức dân tộc, thể hiện được siêu tượng cộng đồng dân tộc họ.

Ta là người Việt nên làm văn chương trước hết cũng phải phấn đấu tạo ra cái chất “thuần Việt” đã, để cho hơn 90 triệu người Việt đọc. Đi hết cái dân tộc một cách ngoạn mục sẽ gặp được nhân loại. Ý kiến của nhà phê bình Bùi Việt Thắng, theo tôi, đáng suy ngẫm. Cái mới không từ trên trời rơi xuống, cũng không mọc lên từ đống hoang tàn sau khi phá bỏ cái cũ. Thậm chí đôi khi nó cải  tạo cái cũ cho phù hợp với thời đại. Tôi ủng hộ đi tìm cái mới. Nhưng tìm cái mới ở đâu? Ở chính ta! Bạn có thấy ẩm thực đang trở về đồng quê và được coi là “đặc sản” (rau lang, hoa chuối, cá đồng kho tộ...)? Những truyện hay lần này đều được viết theo lối truyền thống, xa lạ với các chủ nghĩa (hậu hiện đại chẳng hạn).

 

PV: Xin cảm ơn những chia sẻ chân thành của nhà văn. Một lần nữa, xin chúc mừng ông đã giành giải cao nhất của cuộc thi truyện ngắn trong dịp báo Văn nghệ kỉ niệm 70 năm thành lập. Trân trọng!

 

Thanh Thúy (thực hiện)

Nguồn Văn nghệ số 19/2018