Vinh quang trong quá khứ với Kỷ nguyên Vàng, sự phát triển rực rỡ của văn học nghệ thuật cùng những tên tuổi hiện thực nổi bật như Velázquez, Quevedo, Calderón de la Barca khiến Tây Ban Nha in đậm trong tâm trí độc giả bằng chủ nghĩa hiện thực. Dù vậy, không ai có thể dựa mãi vào hào quang một thời. Đó là lý do tiểu thuyết viễn tưởng Tây Ban Nha gần đây phát triển mạnh mẽ, tạo dấu ấn sắc nét trong làng văn quốc tế.

 

Làn gió mới

 

Nếu so sánh với các thị trường văn chương khác ở châu Âu, quang cảnh thực tế văn học ở Tây Ban Nha khá ảm đạm. Họ là một mớ hỗn loạn của “cao” và “thấp”. Thuế sách cao, tỷ lệ thất nghiệp cao, phần trăm độc giả trên tổng dân số thấp. Vì thực tiễn quản lý yếu kém và vô số scandal, sự tín nhiệm của công chúng với chính quyền không lớn. Không khí chính trị Tây Ban Nha, bất chấp những dấu hiệu phục hồi trên mặt kinh tế, luôn trong tình trạng thiếu trật tự.

Tây Ban Nha có truyền thống lâu đời của văn học hiện thực. Nguyên nhân có lẽ bắt nguồn từ thực tế chịu đựng chế độ độc tài Franco trong suốt thời gian dài và bốn thập kỷ kiểm duyệt gắt gao, bị cô lập hoàn toàn với bên ngoài trong Thế kỷ XX. Thể loại viễn tưởng không được khuyến khích hoặc trực tiếp bị cấm. Giới cầm quyền lo ngại nó có thể kích động những nghi vấn không mong đợi. Dù vậy, từ Thế kỷ XVI, qua khe nứt, viễn tưởng len lỏi sống. Nó điển hình bằng nhân vật sáng tạo của Miguel de Cervantes, người đàn ông ước mơ trở thành hiệp sĩ, lao vào đánh nhau với cối xay gió vì ngỡ đó là gã khổng lồ.

Trong những năm gần đây, tiểu thuyết giả tưởng Tây Ban Nha đột ngột có nhiều thay đổi. Việc gia nhập Liên minh châu Âu cộng thêm sự phát triển của nền kinh tế nuôi dưỡng thế hệ tác giả mới. Họ là những người tiếp xúc nhiều với tiếng Anh, truyền thống Mỹ Latinh, hiểu biết những nền văn hóa khác nhau, sẵn sàng thử thách trên con đường sáng tạo. Một số họ được sinh ra trong tân tự do, nhiều người là tác giả trẻ. Họ đói câu chuyện và thèm khát lối viết mới độc đáo.

Nhờ những phim truyền hình như Trò chơi Vương quyền (Game of Thrones), Chúa tể của những chiếc nhẫn (The Lord of the Rings), độc giả Tây Ban Nha bắt đầu bị thể loại viễn tưởng cuốn hút.

Hỗ trợ từ ngoài và trong

Khi hình ảnh quái vật khổng lồ ở bán đảo Iberia trở nên phổ biến, xuất bản Tây Ba Nha quyết định dịch G.R.R. Martin (Mỹ) và tái bản tác phẩm của Tolkien (Anh). Gigamesh, công ty sách và trò chơi, sớm nắm bắt sức nóng từ Ca khúc của Băng và Lửa (Song of Ice and Fire), giành được bản quyền. Sự thành công của tác phẩm này nhanh chóng khiến khoa học viễn tưởng kết hợp kinh dị trở thành cơn sốt trong các hiệu sách lớn tại châu Âu.

Sự phát triển của thể loại giả tưởng trên thế giới ép ngành công nghiệp sách tại Tây Ban Nha, nhất là các nhà xuất bản lâu đời như La Factoría de Ideas, Ediciones B, Alamut/Bibliópolis, La biblioteca del laberinto, Minotauro, Edhasa, Timunmas, Valdemar, Barsoom, Alianza, Plaza y Janés, ECC Ediciones, Booket phải chuyển xu hướng. Trong vòng một thập kỷ, nhiều công ty xuất bản độc lập ra đời. Họ chấp nhận rủi ro khi đối đầu với các công ty xuất bản lớn, mượn tiểu thuyết viễn tưởng làm sản phẩm cạnh tranh trên thị trường. Aristas Martinez là một ví dụ. Dựa vào tiểu thuyết slipstream, một tiểu loại của tiểu thuyết viễn tưởng nằm giữa ranh giới tiểu thuyết viễn tưởng thông thường và tiểu thuyết văn học, họ không chỉ xuất bản các tác phẩm dịch mà còn phát hành tiểu thuyết dành cho tuổi mới lớn, tác phẩm kinh dị, tiểu thuyết khoa học giả tưởng kết hợp công nghệ, cung cấp cho độc giả cả những bộ sưu tập bằng tiếng Anh. Những nhà xuất bản trẻ khác như FataLibelli, Sportula thi nhau phát hành truyện dịch. Không tốn quá nhiều thời gian, thị trường sách Tây Ban Nha tràn ngập tác phẩm dành cho thanh thiếu niên, tiểu thuyết đồ họa, viễn tưởng, kinh dị.

Các hoạt động phi lợi nhuận vì lợi ích phát triển văn học Tây Ban Nha cũng gia tăng. Trang web Cuentos para Algernon đăng tải truyện ngắn miễn phí, trực tuyến Ficción Científica tập hợp các tác phẩm hay thành tuyển tập thường niên. Blog Maelstrom mở cửa chấp nhận mọi thể loại.

Sự nổi tiếng của các tác giả tiểu thuyết viễn tưởng Tây Ban Nha là động lực không nhỏ đối với xu hướng mới. Trong số họ, Félix J. Palma có lẽ là nhà văn nổi bật nhất. Ông được đông đảo bạn đọc quốc tế yêu thích qua Bộ ba Victoria: Bản đồ Thời gian (The Map of Time), Bản đồ Bầu trời (The Map of the Sky) và Bản đồ Thời Hỗn mang (The Map of Chaos). Chúng là hỗn hợp của giả tưởng, khoa học viễn tưởng, bí ẩn và phiêu lưu.

Sau Félix J. Palma, Eduardo Vaquerizo là tiểu thuyết gia có công thúc đẩy sự mở rộng của thể loại viễn tưởng ở Tây Ban Nha. Hai tác phẩm của ông, Vũ điệu Bóng đêm (Danza de Tinieblas), Ký ức Bóng đêm (Memoria de Tinieblas), cùng tuyển tập Biên niên Bóng tối là sự pha trộn giữa slipstream, tưởng tượng đô thị và khoa học viễn tưởng dưới lối hành văn mượt mà. Tiểu thuyết mới nhất của Vaquerizo, Họ nói dối (Nos mienten) khám phá tương lai giả tưởng được thiết lập tại Madrid, hứa hẹn giải quyết một số vấn đề xã hội.

Phát triển đa dạng

Với Thách thức (Challenger), Guillem López thành công trong việc kết hợp các thể loại văn chương Tây Ba Nha vào một cuốn tiểu thuyết rời rạc. Nó kết nối 73 truyện ngắn, mỗi truyện là một giây trước khi tàu vũ trụ Challenger phát nổ. Phong cách tự sự trong “con thuyền” tổng hòa khoa học viễn tưởng, slipstream, kinh dị,… khiến tác phẩm của López trở nên lạ lẫm. Laura Fernández, bằng Thiếu nữ Zombie (La chica zombie), chứng tỏ sự hài hước là phương tiện phê bình mạnh nhất trong các tác phẩm khoa học viễn tưởng.

Lo ngại trước tình hình kinh tế hiện tại, tiểu thuyết hậu khải huyền Tây Ban Nha nở rộ. Jesús Canadas trở thành nhà văn có tiếng nói quan trọng nhất ở Tây Ban Nha. Chẳng bao lâu nữa sẽ là đêm (Pronto será de noche) của ông phản ánh những căng thẳng trong xã hội Tây Ban Nha hiện nay. Ismael Martínez góp phần bằng cách cung cấp những thước phim kinh dị qua Một phút trong bóng tối (Un Minuto in antes de la oscuridad). Emilio Bueso phác thảo tương lai nhãn tiền khan hiếm nhiên liệu hóa thạch, đầy rẫy bi quan với Đỉnh điểm (Cenital).

Tiểu thuyết steampunk thu hút nhiều sự chú ý với Cộng hòa Khí nén (La República Pneumática) của J. Valor Montero, tác phẩm dành cho tuổi mới lớn. Nó giả sử Tây Ban Nha từ Thời đại La Mã đã biết sử dụng động cơ chạy bằng hơi nước. Bên cạnh đó là tuyển tập Từ viết tắt 3 (Ácronos 3), khám phá các kiểu dạng dịch tại các vùng địa lý khác nhau, Steampunk Tây Ban Nha hay nhất (The Best of Spanish Steampunk) chuyển ngữ sang tiếng Anh tác phẩm của hơn 40 tác giả Tây Ban Nha.

Khoa học viễn tưởng “cứng” (bao gồm những tác phẩm có tính chính xác khoa học cao, đặc biệt trong các lĩnh vực khoa học tự nhiên như vật lý, vật lý thiên văn, hoá học, miêu tả hết sức chi tiết và hợp lý một thế giới có thể sẽ được hình thành khi khoa học công nghệ đủ tân tiến) cũng gia tăng, giả tưởng tương lai xa, gần. Santiago García Albás giải thích làm thế nào công nghệ thay đổi nhận thức và sáng tác của ông trong Không gian mạng hóa (Cybersiones). Với Lịch Âm (Horizonte lunar) Felicidad Martínez chứng tỏ quân đội khoa học viễn tưởng không hẳn mạnh. Miguel Santander hình dung Trái đất hậu khải huyền, phải tìm kiếm năng lượng từ các hố đen. Rodolfo Martínez vẽ lên câu chuyện thế giới bị tàn phá bởi trí tuệ nhân tạo.

Một số tác giả nỗ lực vượt thoát khỏi sức ảnh hưởng của thể loại giả tưởng, tạo nên xu hướng văn học mới. Họ sử dụng các từ ngữ lạ, kết hợp kinh dị, xây dựng nội dung trong bối cảnh tương lai gần, giữa đô thị. Tác phẩm của họ không hẳn là khoa học viễn tưởng nhưng vẫn chứa các dấu vết của thể loại này. Ví dụ Francisco Jota-Pérez phác thảo Qua đồng cỏ mùa đông (Viaje a las dehesas de invierno) với các diễn biến tâm lý phức tạp, thành phố phù thủy, đồ họa kỳ quặc; Daniel Pérez Navarro sử dụng hình ảnh đen tối và khoa học viễn tưởng nắm bắt sự cô lập, nỗi khủng hoảng của một thiếu nữ trẻ; Marc Pastor kết hợp lịch sử, phiêu lưu, giả tưởng, viết lên câu chuyện về sự áp bức của chủ nghĩa thực dân; Susana Vallejo miêu tả một thế giới viễn tưởng rắc rối với kinh dị và thần thoại.

Tiểu thuyết viễn tưởng dành cho tuổi mới lớn gia tăng ồ ạt. Sofía Rhei là tác giả được biết đến nhiều nhất trong thể loại này (bà cũng xuất sắc và sung mãn trong các thể loại viễn tưởng khác). Bóng hoa (Flores de Sombra), Savia Negra (Savia Negra), Thiếu niên Moriarty (El joven Moriarty) của bà thu hút nhiều độc giả, bao gồm cả độc giả người lớn. Bên cạnh Rhei là cây viết nữ nổi danh không kém Pilar Pedraza, tác giả của những tiểu thuyết dài kể về cuộc đời của các nữ nhân vật mạnh mẽ, bất chấp định kiến xã hội, lịch sử.

Hiện tại, thị trường tiểu thuyết viễn tưởng Tây Ban Nha đang sôi động hơn lúc nào. Nó cần sự quan tâm chú ý của thế giới để trở thành thành viên nổi bật. Nhiều tác giả Tây Ban Nha hiểu tầm quan trọng của việc được công nhận ngoài biên giới Tây Ban Nha. Họ bắt đầu dịch các tác phẩm hay sang tiếng nước ngoài, nhờ sự hỗ trợ của những tạp chí thế giới, đánh giá từ các nhà phê bình quốc tế giới thiệu và phát tán sản phẩm sáng tạo của Tây Ban Nha đi khắp nơi.

VŨ NAM

Lược dịch theo Apex-magazine.com

______________________

(*) Là tác giả tiểu thuyết Từ màu cam sang màu xanh (Del Naranja al azul) xuất bản năm 2012 và nhiều truyện ngắn in trong các tuyển tập truyện ngắn hay của Tây Ban Nha, hiện là biên tập viên của tạp chí trực tuyến SuperSonic.

Nguồn Văn nghệ