Cây bút “tự hát” giàu thành tựu

Xuân Quỳnh là cây bút xuất hiện trong thời kì kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Khi đó, những người phụ nữ  làm thơ còn đang khá hiếm hoi. Rất nhanh chóng, Xuân Quỳnh trở thành một  tác giả nữ  nổi tiếng tiêu biểu có nhiều thành tựu xuất sắc. Nhà thơ Xuân Quỳnh đã được tặng Giải thưởng Nhà nước về VHNT đợt 1, năm 2001 và vừa qua đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đề nghị Hội đồng cấp Nhà nước xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về VHNT.

Xuân Quỳnh là nhà thơ có phong cách riêng độc đáo, giàu nữ tính, được đông đảo độc giả mến mộ. Xuân Quỳnh viết thơ cho người lớn, làm thơ cho trẻ em và viết cả văn xuôi cho các em nữa. Những tập thơ chính của chị:  Tơ tằm, chồi biếc (in chung, 1963); Hoa dọc chiến hào (in chung, 1970);  Gió lào cát trắng (1974); Lời ru trên mặt đất (1978); Sân ga chiều em đi (1984); Tự hát (1984); Hoa cỏ may (1989); Bầu trời trong quả trứng (thơ thiếu nhi, 1982). Văn xuôi cho trẻ em :  Mùa xuân trên cánh đồng; Bến tàu trong thành phố; Vẫn có ông trăng khác…

Xuân Quỳnh và Lưu Quang Vũ (ảnh tư liệu)

 Có thể kể những bài thơ tình yêu nổi tiếng “đi cùng năm tháng” của Xuân Quỳnh, như: Thuyền và biển; Sóng; Tự hát; Mùa hoa doi; Hoa cỏ may v.v… Cùng đó là những bài thơ tiêu biểu viết cho thiếu nhi, như: Chuyện cổ tích về loài người;  Con yêu mẹ bằng con Dế; Mí ngoan hơn cái Nấm v.v... Trong chương trình và sách giáo khoa Ngữ văn THPT, Xuân Quỳnh có nhiều tác phẩm được chọn dạy, như: Chuyện cổ tích về loài người; Tiếng gà trưa; Sóng… Không phải nhà thơ hiện đại nào cũng có được vị trí trong văn học nhà trường như Xuân Quỳnh!

Xuân Quỳnh tham gia vào cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước bằng ngòi bút của mình. Chị không phải là bộ đội, không đi thanh niên xung phong, nhưng từng đi thực tế chiến trường ác liệt khu IV những năm bom đạn ác liệt nhất. Tập thơ in chung Hoa dọc chiến hào và tập thơ riêng Gió Lào, cát trắng là kết quả của chuyến đi gian khổ đó. Thơ Xuân Quỳnh đã nói tiếng nói của những thanh niên ra mặt trận, cái không khí đánh Mỹ của cả nước khi đó. Bài thơ Tiếng gà trưa thể hiện tình yêu Tổ quốc một cách giản dị, chân thật mà sâu sắc của bao nhiêu ngưởi lính trẻ: Cháu chiến đấu hôm nay / Vì lòng yêu tổ quốc / Vì xóm làng thân thuộc / Bà ơi, cũng vì bà / Vì tiếng gà cục tác…

Xuân Quỳnh là một nhà thơ yêu thương mãnh liệt và có cách thể hiện tình yêu giàu nữ tính hết sức độc đáo. Lần đầu tiên trong thơ hiện đại, chị “tự hát” một cách đầy kiêu hãnh về tình yêu của mình, của cả giới mình qua khúc hát về trái tim, biểu tượng của tình yêu:

Em trở về đúng nghĩa trái tim

Biết làm sống những hồng cầu đã chết

Biết lấy lại những gì đã mất

Biết rút gần khoảng cách của yêu tin

 […]

Em trở về đúng nghĩa trái tim em

Là máu thịt đời thường ai chẳng có

Cũng ngừng đập lúc cuộc đời không còn nữa

Nhưng biết yêu anh cả khi chết đi rồi...

Khát vọng bất tử trong tình yêu là khát vọng của những người đang yêu. Xuân Quỳnh hơn một lần nói đến điều này. Chúng ta có thể thấy trong bài thơ Sóng nổi tiếng: Làm sao tan được ra / Thành trăm con sóng nhỏ / Giữa biển lớn tình yêu / Để ngàn năm còn vỗ… Khao khát yêu thương như thế, nhưng nhà thơ không chỉ viết thơ tình cho riêng mình, cho giới mình. Nhà thơ còn viết thơ tình cho những người trẻ tuổi, cho các chiến sĩ ở nơi đảo xa, nơi biên giới. Những người hi sinh thầm lặng giữ cho những mái nhà bình yên. Một ý thức công dân thật đáng trân trọng, ngợi ca: Thơ tình tôi viết cho ai / Giữa muôn sóng nước nơi ngoài đảo xa / Lán che, công sự là nhà / Nhớ thương cất đáy ba lô theo cùng / Một mảnh vườn, một dòng sông / Mặt người con gái như vầng trăng thu…

Một trong những bài thơ có thể coi là đóng góp độc đáo của nhà thơ, đó là bài thơ Mẹ của anh. Xưa nay, quan hệ mẹ chồng nàng dâu chẳng mấy khi được êm thấm. Nhưng bằng một tấm lòng phụ nữ đôn hậu và vị tha, Xuân Quỳnh đã nhìn thấy bao nhiều hi sinh, dành dụm, chăm sóc của người mẹ chồng. Người mẹ ấy là mẹ chung: Chắt chiu từ những ngày xưa / Mẹ sinh anh để bây giờ cho em…

Xuân Quỳnh  trong cuộc đời là người phụ nữ thông minh, xinh đẹp. Chị từng là diễn viên múa của đoàn văn công nhân dân Trung ương. Trong  tâm trí  của người bạn thơ cùng thời là Phan Thị Thanh Nhàn: “Quỳnh có đôi mắt đen láy trong sáng và cái miệng tươi tắn. Mỗi lần gặp Quỳnh, nếu không phải là chuyện tâm tình thì bao giờ chúng tôi cũng tha hồ mà cười vì Quỳnh rất hóm hỉnh và sắc sảo” (bài viết trong tập Thơ Xuân Quỳnh, NXB Hội nhà văn năm 1990). Thế nhưng khi tự họa chân dung mình, chị viết thật là khiêm nhường và có chút hài hước:

Tôi giống các cô và  lại khác các cô

Trán tôi dô ra bướng bỉnh hơn, bàn tay thô lại còn vụng nữa

Vụng đến nỗi không chỉ mó đến đâu là đổ vỡ

Mà khi nói chuyện với ai, tôi thấy tay thừa không biết giấu vào đâu

Đó là một cách nói khiêm nhường. Riêng về bàn tay “thô lại còn vụng nữa”, Xuân Quỳnh có một bài thơ cũng rất xúc động. Đó là bài Bàn tay em. Không phải là bàn tay ngọc ngà, với những ngón tay  búp măng tuyệt đẹp; mà đó là bàn tay lao động, với những đường gân và vệt chai: Bàn tay em ngón chẳng thon dài / Vệt chai cũ, đường gân xanh vất vả… Nhưng bàn tay ấy quý giá biết bao :

Biết lặng lẽ vun trồng gìn giữ

Trời mưa lạnh tay em khép cửa

Em phơi mền và vá áo cho anh

Tay cắm hoa tay để treo tranh

Tay thắp sáng ngọn đèn đêm anh đọc

Năm tháng đi qua mái đầu cực nhọc

Tay em dừng trên vầng trán lo âu

Em nhẹ nhàng xoa dịu nỗi đau

Và góp nhặt niềm vui từ mọi ngả

Nhà thơ nữ Xuân Quỳnh còn là một người nhạy cảm. Chị khao khát một tình yêu mãnh liệt. Nhưng luôn hồi hộp lo âu trước hạnh phúc mong manh. Có những băn khoăn, trăn trở thốt thành câu hỏi: Lời yêu mỏng mảnh như màu khói / Ai biết lòng anh có đổi thay?... Rồi: Đốt lòng em câu hỏi / Yêu em nhiều không anh? Và con người ấy đã sống tất cả vì tình yêu, đã vượt qua mọi trở ngại: Qua nắng sớm mưa chiều / Qua chặng đường tàn phá / Qua rất nhiều nỗi khổ… để đến với hạnh phúc. Chị  tâm sự với bạn trẻ:

Tôi đã đi đến tận cùng xứ sở

Đến tận cùng đau đớn đến tình yêu…

Và vì vậy mà Xuân Quỳnh trân trọng, nâng niu mối tình của mình. Đó cũng là một bài học ứng xử cho những người cùng giới, cho tất cả mọi người:

                   Em cộng anh vào với cuộc đời em

                   Em biết quên những chuyện đáng quên

                   Em biết nhớ những điều em phải nhớ…

Trong số các cây bút nữ Việt Nam thời hiện đại, Xuân Quỳnh là một cây bút nổi trội cùng với nhiều thành công đáng ghi nhận. Thơ của chị trong sáng, giàu nữ tính, được bạn đọc mến mộ, được bạn viết khẳng định. Sau khi tác giả qua đời, sự mến mộ của người đọc vẫn không hề giảm sút, mà còn có phần tăng thêm. Vì càng ngày giá trị của thơ Xuân Quỳnh về nội dung, về nghệ thuật càng được khẳng định. Xin mượn lời của nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân, in trong tập Thơ Xuân Quỳnh (NXB Hội Nhà văn năm 1990) làm lời kết cho bài viết nhỏ này: “Xuân Quỳnh là hiện tượng rất quan trọng của nền thơ chúng ta. Có lẽ từ thời Hồ Xuân Hương, qua các chặng phát triển, phải đến Xuân Quỳnh, nền thơ ấy mới thấy lại một nữ thi sĩ mà tài năng và sự đa dạng của tâm hồn được thể hiện ở một tầm cỡ đáng kể như vậy, dồi dào phong phú như vậy!”.

PGS, TS VŨ NHO

Nguồn: qđnd.vn