Thực tế giao tiếp cho thấy tiếng mẹ đẻ đang biến dạng. Tiến sĩ ngôn ngữ học Lê Đình Tứ gọi đó là “một thứ tiếng Việt khá khó hiểu đối với đại bộ phận dân chúng’’. Đầu tiên là hiện tượng phát âm. Ở đây, tôi không bàn đến giọng địa phương, mà đến sự phát âm lệch chuẩn. Ngày nay, ta rất dễ bắt gặp những kiểu phát âm như: hông bít (không biết), roài (rồi), nhớ na (nhớ nha) v.v… trong giới trẻ. Thêm nữa, nhiều người sử dụng từ vựng một cách pha tạp, lai căng: chêm xen (phiên âm) từ ngữ nước ngoài không tuân theo bất cứ quy tắc nào. Chẳng hạn,thay vì nói “cô gái ấy rất đẹp” thì nói “Gơn ấy rất đẹp”; “không có vấn đề gì’’ thành “nâu vấn đề’; ra đường gặp nhau, chào: “hê lô anh (chị,bạn,..) đi đâu đó?” v.v… Lại nữa, là việc dùng từ không phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp, khiến có câu nói, cách diễn đạt không trong sáng. Có thể nói “Tổng thống Hoa Kỳ và phu nhân sang thăm Việt Nam”, nhưng ai lại nói: “Anh trai tôi mới cưới một phu nhân’’. Thậm chí truyền thông còn dùng sai một cách khó hiểu, kiểu như: “Nam ca sỹ A vừa lên xe hoa lần thứ hai…’’.

Việc lạm dụng từ ngữ nước ngoài là một thực trạng đáng buồn. Nhiều người coi đó là một thể hiện sự “uyên thâm” của mình với công chúng. Và một bộ phận thì cứ nói, cứ viết nhưng có vẻ không cần hiểu rõ, không “làm chủ” được nghĩa của từ. Nên mới có những “khái niệm” mới: MC tiếp thị, MC đám cưới, thậm chí là MC.. đám ma! v.v… Các phát thanh viên, vốn dĩ phải nói, đọc cho đồng bào thuộc mọi tầng lớp đều có thể nghe và hiểu được, thì lại dùng thoải mái những “ghêm sâu” (gamesshow), progam (program), prồ (professional)…

Thực trạng trên phải chăng vì tình yêu tiếng Việt, ý thức, trách nhiệm giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt đã không còn được như xưa nữa? Và việc tuyên truyền, giáo dục về vai trò, tầm quan trọng của tiếng Việt chưa được quan tâm đúng mức? Hay còn vì sự thiếu tích cực, không kịp thời của công tác nghiên cứu, phản biện về ngôn ngữ, mà đặc biệt thiếu sự thống nhất quan niệm từ các nhà ngôn ngữ học?

 (Văn nghệ số 48/2013)