Dưới “Bài thơ quê hương” Nguyễn Bính ghi thời điểm sáng tác là “Tết Bính Ngọ, 1966”, nhưng vào Tết Bính Ngọ thì nhà thơ đã không còn. Sáng 20/1/1966, tức 29 tháng chạp Ất Tỵ (30 Tết năm đó), Nguyễn Bính đã vĩnh viễn ra đi sau một cơn thổ huyết bất ngờ tại cầu ao nhà ông Tân Thanh, thường gọi là ông Lang Hứa, người bạn vong niên hết sức hâm mộ thơ ông, ở thôn Mạc Hạ, xã Công Lý, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam.

Theo ông Tân Thanh thì Nguyễn Bính đã biết trước về cái chết của mình. Trong những ngày năm cùng tháng tận tá túc tại nhà Tân Thanh, mặc dù mới 48 tuổi,  Nguyễn Bính nói với Tân Thanh rằng theo số tử vi, ông sẽ chết trong năm Ất Tỵ. Nhà văn Chu Văn, Trưởng ty văn hóa Nam Hà, nơi Nguyễn Bính là nhân viên hợp đồng, kể rằng khi ra Hà Nội thông báo về cái chết đột ngột của Nguyễn Bính, nhà thơ Trần Lê Văn, vốn là bạn thân của Nguyễn Bính, đã kêu lên kinh ngạc: “Chết trước mồng một, Bính đã lường trước từ bao giờ!”. Trần Lê Văn cho biết trong bài thơ “Nhạc xuân” khai bút năm Canh Thìn, 1940, Nguyễn Bính từng viết: “Năm mới tháng giêng mồng một Tết/Còn nguyên vẹn cả một mùa xuân/... Giờ đây chín vạn bông trời nở/Riêng có tình ta khép lại thôi". Vậy là từ 26 năm trước Nguyễn Bính đã tiên đoán rằng một ngày ông sẽ khép lại đời mình trước “Năm mới tháng giêng mồng một tết” .

Chu Văn còn nhớ, chuẩn bị cho kỷ niệm 200 năm sinh Nguyễn Du (1766-1966), ty văn hóa Nam Hà chủ trương tạp chí xuân Bính Ngọ của Ty sẽ ra số đặc biệt về Nguyễn Du. Nguyễn Bính, vốn xem Nguyễn Du là “tổ sư thơ” của mình, trong một đêm viết xong bài tập Kiều cho số tạp chí ấy. Bài tập Kiều tuy đề là tặng Nguyễn Du mà sao như Nguyễn Bính đang tự tổng kết cuộc đời thơ “nhả ngọc phun châu”  quá long đong lận đận của mình: “Trăm năm trong cõi người ta/ Một thiên tuyệt bút gọi là để sau/ Khen tài nhả ngọc phun châu/ Mười lăm năm ấy biết bao nhiêu tình//… Gẫm âu người ấy, báu này/Nghe ra ngậm đắng nuốt cay thế nào”. Sau  khi khép lại bài tập Kiều, một “riêng có tình ta” đầy tâm sự buồn về thân phận cay đắng của những thi tài, Nguyễn Bính đã dồn hết tâm sức vào “Bài thơ quê hương”,  bài thơ ông biết là sáng tác cuối cùng của mình, sẽ như một khúc ca vui gửi lại quê hương đất nước…

 

 

Bài thơ quê hương

Nguyễn Bính

 

Trải nghìn dặm trời mây bạn tới
Thăm quê tôi, tôi rất đỗi vui mừng
Bạn nán lại cùng tôi thêm buổi nữa
Để tôi xin kể nốt chuyện quê hương

Quê hương tôi có cây bầu cây nhị
Tiếng đàn kêu tích tịch tình tang...
Có cô Tấm náu mình trong quả thị
Có người em may túi đúng ba gang

Quê hương tôi có ca dao tục ngữ
Ông trăng tròn thường xuống mọi nhà chơi
Một đĩa muối cũng mặn tình chồng vợ
Một dây trầu cũng nhắc chuyện lứa đôi

Con chim nhỏ cũng đau hồn nước mất

“Cuốc cuốc" kêu rỏ máu những đêm vàng
Chân ngựa đá cũng dính bùn trận mạc
Theo người đi cứu nước chống xâm lăng

Quê hương tôi có bà Trưng, bà Triệu
Cưỡi đầu voi, dấy nghĩa, trả thù chung
Ông Lê Lợi đã trường kỳ kháng chiến,
Hưng Đạo vương đã mở hội Diên Hồng

Quê hương tôi có múa xoè, hát đúm
Có hội xuân liên tiếp những đêm chèo
Có Nguyền Trãi, có "Bình Ngô đại cáo"
Có Nguyễn Du và có một "Truyện Kiều"

Quê hương tôi có Trường Sơn một dải
Có Hồng Hà lại có Cửu Long Giang
Có Hà Nội có hồ Tây, hồ Kiếm
Chợ Đồng Xuân bày đủ mặt hàng

Quê hương tôi có sầu riêng, măng cụt
Lòng bưởi đào, lòng gấc đỏ như son
Có gạo tám xoan thổi nồi đồng điếu
Cam xã Đoài ai bóc cũng thơm ngon

Cánh đồng nào cũng chôn vàng giấu bạc
Bờ biển nào cũng chói ngọc ngời châu
Có thanh quế ngửi qua là khỏi bệnh
Có cây lim đóng cả một thân tầu

Quê hương tôi có những người con gái

“Một ngày hai bữa cơm đèn..."
Cách sông cái cũng bắc cầu dải yếm
Cho chàng sang đính ước chuyện nhân duyên

Trong bụng mẹ đã từng mê tiếng hát
Nên quê tôi ai cũng biết làm thơ
Những trẻ nhỏ nằm nôi hay đặt võng
Sớm hay chiều, đều mượn cánh cò đưa

Khi có giặc những tre làng khắp nước
Đều xả thân làm ngọn mác, mũi chông
Những trai gái thôn Đông, xóm Bắc
Thoắt vươn vai thành những anh hùng...

Quê tôi đó, bạn ơi! Là thế đó.
Mà nghìn năm rặt những tiếng kêu thương
Sung sướng làm sao! Bỗng một ngày: có Đảng
Có Bác Hồ, làm sống lại quê hương.

Đánh Nhật, đuổi Tây cứu dân, dựng nước
Hai mươi năm kể biết mấy công trình
Và từ đây, núi sông và cuộc sống.
Và quê hương mới thực sự của minh.

Cuộc đời mới con người cũng mới
Khắp bốn phương lộng lẫy ánh sao cờ,

“Đoàn quân Việt Nam đi... chung lòng cứu quốc..."
Đầu ngẩng cao từ cách mạng mùa thu

Những xiềng xích nghìn năm đều bẻ gãy.
Những bài ca điệu múa lại vui tươi.
Những trận khóc đêm dài không có nữa
Thành thị nông thôn rộn rã tiếng cười

Trong luỹ tre xanh vui mùa hợp tác
Mái ngói nhô lên như những nụ hoa hồng
Chung ruộng, chung trâu, chung lòng, chung sức
Chung con đường gặt lấy ấm no chung

Trong xưởng máy tưng bừng như đám hội
Những chủ nhân là chính những công nhân
Tiếng máy reo chen tiếng cười tiếng hát
Chẳng còn đâu tiếng chủ thét, cai gầm

Những nhà thơ được tự do ca ngợi
Quê hương. Tổ quốc, con người...
Và đời sống khỏi túng, nghèo, đói, khổ
Khỏi bị ai khinh rẻ, dập vùi

Đời trước thường mơ chuyện tiên, chuyện Phật,
Truyện thiên đường trong những cõi hư vô
Đời nay dựng thiên đường trên mặt đất
Dựng mùa xuân trong tất cả bốn mùa

Khi con người được tự do giải phóng
Đất rộng hơn mà trời cũng xanh hơn
Quả trên cành cũng thêm ngon, thêm ngọt
Hoa trong vườn cũng thêm sắc, thêm hương

Và ý nghĩa những ca dao, tục ngữ
Ngày càng thêm thắm thiết, ngọt ngào.
Và "Truyện Kiều" mới có chân giá trị
Và Nguyễn Du mới thành đại thi hào

Thửa ruộng cũ cấy thêm mùa lúa mới
Khung trời quê mọc những nóc lò cao
Dây cao thế đã chăng dài khắp nẻo
(Xóm làng tôi điện sẽ át trăng sao)

Những gỗ tốt đã dựng câu lạc bộ
Gạo tám xoan thơm bếp lửa nhân dân
Những cô Tấm tự tay xây hạnh phúc
Chẳng phải gian nan hoá kiếp mấy lần

Và lớp lớp những anh hùng xuất hiện.
Sức thanh niên: sức Phù Đổng là đây
Đẩy biển lùi ra, ngăn sông đứng lại
Khẩu súng trường cũng hạ nổi máy bay.

Hội Diên Hồng thôn xã nào cũng mở,
Chuyện “kháng chiến trường kỳ" ai cũng nhớ nhập tâm

“Giặc đến nhà đàn bà cũng đánh"
Câu ấy giờ đây đã đúng cả trăm phần

Đảng cùng dân đã viết thêm lịch sử,
Lửa Điện Biên sáng dậy cả trăm năm
Lửa Ấp Bắc, Chu Lai cũng bừng rực rỡ
Lửa chiến công đang chói lọi miền Nam

Khi có Đảng, có Bác Hồ lãnh đạo
Có truyền thống cha ông để lại tự bao đời
Thì đánh Mỹ nhất định là phải thắng
Chuyện ấy, quê tôi, thành chuyện dĩ nhiên rồi

Câu chuyện quê tôi, sơ sài mấy nét
Bạn trở về xin kể mọi người hay
Riêng phần tôi có thơ này tặng bạn
Tặng quê mình, nhân dịp tết năm nay

Tết Bính Ngọ, 1966