"Con thiên nga" ấy đã cất lên những lời ca tuyệt vời và ẩn chứa nỗi tuyệt vọng từ năm 20 tuổi, những bài thơ của một thiên tài khá hiếm hoi trong thế giới hiện đại. Vâng, mặc dù với hình thức thơ hiện đại, thơ Brodski vẫn mang trọn dáng và hồn của một nước Nga cổ, với bao yêu thương, dằn vặt, mâu thuẫn ánh lên trong cái nhìn lần cuối, và lại lần cuối, cho tới khi ông thực sự trở thành một đám mây "trôi qua và mất hút" vào cõi vô tận, năm 1996, năm ông vừa tròn 56 tuổi. Vượt qua những bất công, những hắt hủi, thơ Brodski vẫn là cây bạch dương muôn đời của nước Nga, dù những khi cây bạch dương ấy phải sống ở một chung cư tại New York, thì không khí Nga, tâm hồn Nga, ngôn ngữ Nga vẫn nuôi nó sống. Được giải thưởng Nobel về thơ năm 47 tuổi, một tuổi khá trẻ với giải thưởng này, Brodski mãi mãi là một đứa trẻ, một đứa trẻ bằng thơ ca của mình góp phần cứu chuộc thế giới, đúng như truyền thống vĩ đại của văn học Nga, của Dostoievski và Tolstoi...

 

Mây trôi qua

 

Anh nghe chăng, anh nghe chăng trong rừng thưa tiếng hát trẻ con

những giọng ngân nga trên vòm cây loáng bạc

rồi thất lạc trong khoảng không hoàng hôn, rồi lịm tắt

trong khoảng không hoàng hôn bầu trời biến mất?

 

Những sợi mưa lấp lánh đan dệt giữa vòm cây

rì rào thì thào trong cỏ trắng

Anh nghe chăng những giọng ca, anh thấy chăng những mái tóc cài lược

đỏ

những bàn tay bé nhỏ mở về phía lá ướt?

 

"Mây trôi qua, mây trôi qua và mất hút..."

thế là trẻ con hát măi, những nhánh cây đen rì rầm

những giọng ca vút lên giữa vòm lá, giữa những thân cây mờ tối

trong khoảng hoàng hôn không ấp iu, không trở lại

 

Chỉ có những chiếc lá ẩm bay trên đầu ngọn gió, táo tác từ cánh rừng

bay đi, tựa như nghe xa lắc tiếng gọi nào của mùa thu

"Mây trôi qua..." ấy là trẻ con hát về đêm sâu hút

từ cỏ đến ngọn cây tất cả là nhịp đập, tất cả là rung động giọng ca

 

Mây trôi qua, ấy là đời trôi qua, trôi khuất

Hãy quyến luyến, hãy quấn quýt, đó là cái chết chúng ta mang trong mình

giữa những nhánh cành đen mây với giọng ca với tình yêu...

"Mây trôi qua..." - ấy là trẻ con hát về tất cả

 

Anh nghe chăng, anh nghe chăng trong rừng thưa tiếng hát trẻ con

lấp lánh những sợi mưa quyện vào giọng ca ngân vút

bên những ngọn cây thấp, trong hoàng hôn mới sinh, trong khoảnh khắc

anh thấy chăng một lần nữa, một lần nữa bầu trời kiệt sức?

 

Mây trôi qua, trôi qua, trôi qua trên cánh rừng

đâu đó nước chảy nhanh, chỉ có khóc và hát, dọc theo bờ dậu mùa thu

tất cả nức nở và nức nở, tất cả nhìn từ tít tắp cao, đứa trẻ của đêm

tất cả nhìn từ cao xanh, chỉ có khóc và hát, và chưa hề quen mất mát

 

Đâu đó nước cuốn nhanh, dọc theo bờ dậu mùa thu, dọc hàng cây sẫm tối

qua tiếng hát những hoàng hôn mới, chỉ có khóc và hát, chỉ có những chiếc lá từ khước

Một cái gì cao hơn chúng ta. Một cái gì cao hơn chúng ta đang trôi qua và mất hút

chỉ có khóc và hát, chỉ có khóc và hát, chỉ có sống

1961

 

Kỷ niệm về người cha ở Úc

 

Người sống lại, lìa xa con, và lưu lạc

sang Úc. Giọng nói ba lần vang vọng

lẩm bẩm than van về khí hậu

và giấy dán tường: chán quá, chẳng làm sao thuê được căn phòng

không phải ở trung tâm, mà gần biển

tầng ba không thang máy, may có bồn tắm

chân sưng phồng, "Nhưng cha bỏ quên đôi dép"

giọng cha vang rõ ràng, thông thuộc

và thình lình rít trong ống nghe "Adelaida! Adelaida!"

giọng ấy ầm lên ở ngay cửa sổ

đập vào vách nhà con, dễ làm bật tung khóa

 

Dù sao, thế vẫn tốt hơn là tàn tro êm dịu

của lò thiêu xác ngân hàng, và tiền ký quỹ

cái giọng ngắt cụt này, cái độc thoại

và cả lối thử giả vờ xa lạ

 

lần đầu từ dạo ấy, cứ như cha đã quay đầu ngọn khói

1989

 

Một trăm năm Anna Akhmatova^[1]

 

Trang viết và ngọn lửa, hạt giống và cối xay

mũi mác nhọn và mái tóc cắt cụt

Chúa gìn giữ hết, đặc biệt-là lời

tha thứ và yêu thương, như giọng nói riêng của mình

 

Trong lời ấy đập dồn mạch máu rách bươm, tiếng xương kêu răng rắc

và tiếng thuổng lạt sạt, đều đều khô lạnh

bởi cuộc đời-là nhất thể, từ những cái miệng chết

những lời ấy vang lên rành mạch

hơn là từ những nắm bông gòn

 

Tâm hồn vĩ đại, cúi chào qua biển cả

qua những gì che phủ nó,-Người và phần tan rữa

ngủ yên trong lòng đất mẹ, nhờ có Người

mà Vũ trụ câm điếc này tìm được lời như quà tặng

1989

 

Son-nê

 

Tháng giêng đi qua những bức tường nhà ngục

và tôi nghe tiếng hát những người tù

vang lên suốt dãy xà lim

"Một người anh em của chúng ta được tự do rồi"

 

Anh lại nghe tiếng hát những người tù

và tiếng bước chân người cai tù câm lặng

anh lại tự hát, hát trong im lìm:

"Thôi từ giã nhé, tháng giêng"

 

quay mặt áp vào ô cửa

anh lại uống tràn cổ họng không khí ấm lành

còn tôi vẫn lê bước trầm ngâm

dọc hành lang qua liên miên thẩm vấn

trong đất nước xa xưa này, không còn năm tháng

không tháng giêng, không tháng hai, không tháng ba

1962

 

Văn chương

 

Những ngôn từ lặng lẽ bủa vây tôi

giống những cái đầu người lạ,

những ngôn từ

những ngôn từ đói lả, những ngôn từ trần truồng

những ngôn từ chủ yếu, những ngôn từ ngấm ngầm

 

những ngôn từ không bệ vệ. Những ngôn từ-giản đơn

những ngôn từ,

sống trong nhà hầm

nói-trong nhà hầm, đẻ-trong nhà hầm

dưới dăm ba tầng gác

của chủ nghĩa lạc quan thế giới

 

Mỗi sáng

họ đi làm

trộn vữa hồ, vác đá

rồi, khi xây thành phố

họ không xây thành phố

mà dựng một tượng đài

cho nỗi cô đơn

Và, khi lìa bỏ,

như lạc vào ký ức người khác

khi đếm bước đều đều

từ chữ đến chữ

bằng cả xác thân mình

bằng những nhịp ba

những ngôn từ

đã một lần

leo tới

Golgotha^[2]

 

Và bầu trời trên đầu họ

như cánh chim trên nghĩa trang

và, giống khi đứng

trước cánh cửa khóa chặt

ai đó gõ rền,

đóng những chiếc đinh

vào quá khứ

vào hiện tại

vào tương lai

 

Sẽ không ai đến

và không ai tháo gỡ

tiếng búa

nện thành nhịp điệu vĩnh hằng

Mặt đất ngoa dụ

nằm dưới họ

khi bầu trời ẩn dụ

lướt trên ta!

1960

Thanh Thảo dịch
(từ bản tiếng Nga-tuyển tập "Thơ Ioxif Brodski"
NXB "Aleksandra" 1991)

Nguồn: Tạp chí Thơ HNV